ظریف درباره سیاست خارجی ایران: هم روسیه و چین، هم آمریکا
وزیر خارجه پیشین ایران هشدار داد که برای ایران، ضدروس و ضدآمریکا بودن خطرناک است باید منافع ملی‌مان را اولویت قرار دهیم.
محمدجواد ظریف این نگاه را که قدرت جهانی از غرب به شرق در حال تغییر است، رد کرد و آن را مورد تردید قرار داد. او در جدیدترین سخنان خود که با همت انجمن علوم سیاسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، تاکید کرد که ریشه بسیاری از مشکلات نه تنها در ایران بلکه در؟جهان مشکل ادراکی است. سخنان ظریف به ظاهر نقدی بر رویه جدید سیاست خارجی ایران است که ابراهیم رئیسی آن را به کار برده است. براساس آنچه تاکنون از مقامات وزارت خارجه ایران یا دولت شنیده‌ایم، جهان در حال یک تغییر اساسی درباره هژمونی قدرت است. براساس این باور قدرت غرب رو به کاهش گذاشته شده و قدرت شرق و مشخصا دو کشور چین و روسیه و پس از آنها هند روبه فزونی است؛ لذا با این نگاه، ایران سیاست چرخش از غرب به شرق را اتخاذ کرده و در قرارداد ۲۵ ساله با چین و روسیه تلاش می‌کند، موازنه قدرت را در این سوی میدان از دست ندهد. اما دیپلمات کهنه‌کار ایران، محمدجواد ظریف با اشاره به ادراک غلطی که وجود دارد، می‌گوید: بسیاری همچنان ذهنیت جنگ سرد را دارند و تصمیم‌گیری‌ها در قالب جنگ سرد است یعنی ما از روسیه توقعی داریم که فقط جنگ سرد یعنی شوروی سابق چنین توقعی را برآورده می‌کرد. اشتباهات محاسباتی ما در قالب جنگ سرد است.
از دیگر سو دیپلمات‌های بسیاری گفته‌اند که در عصر جدید دوست و دشمن دائمی معنا ندارد و نباید تمام تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد قرار داد. اگر روسیه بداند که شما متحدی قوی‌تر از آن در دنیا ندارید چرا از این فرصت استفاده نکند؟ اگر کشورهای دیگر و هم‌تراز شما در منطقه بدانند که شما متحدی جز روسیه و در خوشبینانه‌ترین حالت چین ندارید، چرا خود را به آنها نزدیک نکنند و با پول و ثروتی که از طریق سرمایه‌گذاری‌های غربی کسب کرده‌اند، آنها را تطمیع نکنند؟!
ظریف پیش از این نیز درباره خوش‌بینی بیش از اندازه به روس‌ها هشدار داده بود، اگر چه وی هرگز مخالف با داشتن روابط حسنه با روسیه نبوده بلکه معتقد است، منافع ملی آنجا تعریف می‌شود که نه دوست دائمی داشته باشید نه دشمن دائمی. وی حدود دو سال پیش در مصاحبه معروف خود که منجر به کنار زده شدنش از عرصه دیپلماسی کشور شد هم نسبت به عملکرد روس‌ها هشدار داد. ظریف به عنوان مذاکره.کننده ارشد برجام در آن زمان گفت که وقتی برجام امضا شد، روسیه در هفته آخر برجام حداکثر تلاش خود را کرد که به نتیجه نرسد و همان‌طور که می‌بینید در آن عکس معروف نیز وزیر خارجه روسیه نیست. روس‌ها فکر نمی‌کردند که برجام به نتیجه برسد. آنها در این ارتباط اقدامی کردند. ما در زمان مذاکرات برجام می‌گفتیم که موضوع غنی‌سازی نطنر را برای بوشهر می‌خواهیم و آمریکایی‌ها این موضوع را پذیرفتند که غنی‌سازی متناسب با نیازهای ما صورت بگیرد و ما غنی‌سازی را برای بوشهر مطرح کردیم. در این موقع، روسیه اولین ضربه را به مذاکرات برجام زد و آن این بود که گفت ما مادام‌العمر سوخت بوشهر را می‌دهیم. ما در مذاکره گفتیم، روس‌ها لطف می‌کنند که این موضوع را برای بوشهر مادام‌العمر می‌دهند ولی ما نمی‌خواهیم همیشه به خارج متکی باشیم. روسیه آمد و ضربه دوم را به ما زد و گفت ما هیچ وقت اجازه نمی‌دهیم که شما از سوخت خودتان برای بوشهر استفاده کنید و این روند ادامه داشت.
وی در همان مصاحبه گفت: ببینید من از طرفداران جدی رابطه با روسیه و چین هستم. من از مخالفان جدی تفکر رئالیستی هستم و همیشه در طول زندگی دانشجویی، علمی و سیاسی‌ام در برابر این تفکر ایستاده‌ام و این موضوع دلیل تئوریک و عملی دارد اما معتقدم که روسیه همسایه ماست. ارتباط با روسیه مهم است و چین نیز کشوری است که در حال برآمدن است و در سال‌های آینده به قدرت اول تبدیل می‌شود. لذا معتقد به رابطه جدی با این کشورها هستم ولی معتقدم که رابطه ما با این کشورها باید با چشم باز باشد، روسیه به نفعش است که در روابط ما با غرب بحران نباشد ولی به نفعش نیست که روابط ما با غرب عادی‌سازی شود.
برداشت‌های ناروا
به گزارش «انتخاب»؛ ظریف با اشاره به اینکه ریشه بسیاری از مشکلات نه تنها در ایران بلکه در دنیا مشکل ادراکی است، گفت: «به عنوان مثال برای آمریکایی‌ها بعد از فروپاشی شوروی او در واقع شکست بلوک شرق، یک ادراک غلط شکل گرفت که آنها در جنگ پیروز شده‌اند؛ در حالی که در واقعیت، شوروی در جنگ سرد شکست خورده بود». به گفته وزیر خارجه سابق ایران، آمریکایی‌ها در آن زمان احساس کردند که یک جهان تک‌قطبی ایجاد شده لذا خواستند که این جهان تک‌قطبی را تداوم ببخشند. طبیعی بود که نگران بر آمدن قطب‌های جدید قدرت بودند. وی افزود: «نگرانی از برآمدن چین یک نگرانی اساسی در ایالات‌متحده در دهه ۹۰ میلادی بود و به همین دلیل تلاش کردند با استفاده مزیت قطعی آمریکا در حوزه نظامی و تسلیحاتی این وضعیت جهان به تصور خودشان تک‌قطبی را پایدار کنند».
ظریف با بیان اینکه برخی از لحظه تک‌قطبی بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۸ میلادی سخن می‌گویند، تاکید کرد: «من زمان را کوتاه‌تر می‌کنم و به عقیده من از ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴ لحظه توهم تک‌قطبی است».
معتقدم که رابطه ما با این کشورها باید با چشم باز باشد، روسیه به نفعش است که در روابط ما با غرب بحران نباشد ولی به نفعش نیست که روابط ما با غرب عادی‌سازی شود
دیپلمات پیشین کشورمان ادامه داد که این توهم آمریکا برای جهان بسیار هزینه داشت و طی آن جنگ‌های بی‌پایان آمریکا شروع شد. وی افزود: ب«وش پدر در مجمع عمومی ملل متحد اعلام کرد که ما وارد یک نظم نوین جهانی شدیم؛ بوش پسر نیز پس از فتح عراق بر عرشه کشتی ایستاد و گفت ماموریت به پایان رسید.» ظریف تشریح کرد که ماموریت آمریکا در آن مقطع برقراری سلطه آمریکا برای قرن جدید بود.
وی ادامه داد: «در سال ۲۰۰۴ با گزارش بیکر - همیلتون این ماموریت آمریکا با شکست مواجه شد. این دو نفر گروهی را تشکیل دادند که چرا ما در افغانستان و عراق به اهداف خود نرسیدیم؛ لذا از سال ۲۰۰۴ تا امروز نه‌تنها آمریکا دیگر وارد درگیری نظامی نشد بلکه از درگیری نظامی فرار هم می‌کند. بعد از آن باراک اوباما در زمان جنگ داخلی سوریه گفت، من این خط قرمز را می‌کشم که اگر سوریه از سلاح شیمیایی استفاده کند، ما به این کشور حمله می‌کنیم اما وقتی به ادعای آنها سوریه از سلاح شیمیایی استفاده کرد نه تنها حمله نکردند بلکه خود رئیس جمهور وقت به مجلس رفت تا مجلس این طرح را رد کند».
ظریف در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این موضوع اشاره کرد که آمریکا از سال ۲۰۰۴ به بعد از حوزه امنیت وارد حوزه امنیتی‌سازی شد. به گفته او، امروز وضعیت اوکراین نتیجه بازی موفق امنیتی‌سازی آمریکاست؛ البته این از جنایات روسیه در اوکراین کم نمی‌کند؛ در واقع اوکراین قربانی شد تا آمریکا بتواند، روسیه را گرفتار اجماع امنیتی جهانی کند. دیپلمات پیشین کشورمان بازی رژیم اسرائیل با ایران را بخش دیگری از پروژه امنیتی‌سازی خواند. ظریف در واکاوی اینکه چرا اسرائیل با برجام مخالفت کرد، ادامه داد: « هدف اصلی برجام شکست آن فضای امنیتی شده و اجماع امنیتی علیه ایران بود. لذا آمریکا نیز به همراه اسرائیل این کنش امنیتی‌سازی را از سال ۲۰۰۴ به کنش اصلی خود تبدیل کرد.» وی معتقد است که امروز در سیاست بین‌الملل، جنگ کارآمدی خود را از دست داده است و آمریکا از سال ۲۰۰۴ به این موضوع پی برد و بازی امنیتی‌سازی را راه انداخت.
وزیر خارجه سابق ایران در ادامه با بیان اینکه اگر سیستم تک‌قطبی در دهه اول جدید از بین رفته چه سیستمی قرار است جایگزین آن شود، گفت: «الان در دوران گذار هستیم و در این دوران تصمیم.گیری سخت است. این در حالی است که اکنون بسیاری همچنان ذهنیت جنگ سرد را دارند و تصمیم‌گیری‌ها در قالب جنگ سرد است. یعنی ما از روسیه توقعی داریم که فقط روسیه جنگ سرد یعنی شوروی چنین توقعی را برآورده می‌کرد. اشتباهات محاسباتی ما در قالب ادراک ما از جنگ سرد است».
ظریف تاکید کرد که امروز روسیه در هیچ حوزه‌ای توان رقابت ندارد جز آنچه آن را توازن راهبردی می‌خواند و هدفش آن است که مانند آمریکا دنیا را چندین بار نابود کند. او افزود که رفتن روسیه به سمت اوکراین، فریادی بود برای آنکه با این کشور مذاکره کنند. دیپلمات پیشین کشورمان گفت در دوران انتقالی، کشورها حوزه رقابتی خود را تعیین می‌کنند و کسانی پیشرفت می‌کنند که این حوزه را به درستی تعریف کرده باشند؛ به عنوان مثال چین حوزه‌های رقابتی‌اش را در تجارت، صنعت و نوآوری تعریف کرده و این مراحل را به صورت پلکانی جلو آمد.
چاله‌ای به نام اتحاد دائمی
محمدجواد ظریف در بخش دیگری از این سخنرانی گفت: امروز اتحاد دائمی بین کشورها وجود ندارد بلکه ائتلاف‌های موقت شکل می‌گیرد. وی افزود: «اگر کشوری دنبال اتحاد دائمی باشد؛ در چاله می‌افتد. چرا چین به روسیه اسلحه نمی‌دهد چون اتحادی بین آنها وجود ندارد و پکن هم از این وضعیت ادراک درست دارد.» به گفته وزیر خارجه پیشین، ایران ادراک اشتباهی از وضعیت روابطش با روسیه دارد و فکر می‌کند که روسیه می‌تواند متحد ما باشد. وقتی روسیه قطعنامه ۱۹۲۹ را وتو نکرد بسیاری تعجب کردند با وجودی که برای من محرز بود که روسیه این قطعنامه را وتو نمی‌کند.
ظریف با اشاره به اینکه من ضدروس نیستم و در دوران وزارتم ۲۸ سفر به روسیه داشتم، تاکید کرد: «برای ایران ضدروس و ضد آمریکا بودن خطرناک است زیرا باید منافع ملی‌مان را اولویت قرار دهیم سپس مخالفت با سلطه آمریکا را مدنظر قرار دهیم».
این دیپلمات با سابقه کشورمان همچنین گفت که امروز نباید منتظر ظهور قطب‌های جدید باشیم بلکه هر قدرت بزرگ و موثری می‌تواند در بخشی خاص ظهور و بروز داشته باشد. وی افزود: «کشورهای دیگر نیز برحسب منافع‌شان با این قطب‌ها وارد ائتلاف‌های موقت می‌شوند؛ لذا ما به سمت یک دنیای شبکه‌ای می‌رویم و در این شرایط باید مشکل ادراکی ما در ایران رفع شود.»
ظریف به بحث جهان پساغربی نیز اشاره کرد و گفت: «پساغربی به این مفهوم است که برای اولین بار در تاریخ مدرن نه همه اتفاقات مهم بین‌المللی در غرب می‌افتد و نه غرب برای همه اتفاقات مهم بین‌المللی تصمیم می‌گیرد.» همچنین وزیر خارجه پیشین ایران با بیان اینکه دعوای هسته‌ای ایران از ابتدا تا به امروز دعوای گفتمانی بوده است، توضیح داد: «برجام گرفتار گفتمان‌های متفاوت ایران و آمریکا شد و در این دو کشور، دو گفتمان که مخالف گفتمان غالب بودند، می‌خواستند برجام را پیش ببرند؛ گفتمان مذاکره در ایران در برابر گفتمان مقاومت یا همان رد مذاکره و گفتمان تحمیل در آمریکا در برابر گفتمان سازش و رسیدن به تفاهم. لذا نه تهران و نه واشنگتن نتوانستند با این گفتمان‌های غالب مقابله کنند.»
ظریف در پایان گفت: «امروز باید با چین محکم‌ترین روابط را داشته باشیم همچنان که ۱۸۰ کشور دیگر دنیا این روابط را دارند. اما باید بدانیم که امروز نه تنها چین بلکه هیچ کشور دیگری ابزار کافی برای ابر قدرت شدن و هژمون شدن جهانی و منطقه‌ای را ندارد که این خاصیت دوران پساقطبی است». وی افزود: «اشتباه محاسباتی در دوران گذار باعث نابودی می‌شود.»
منبع: سازندگی
دیدگاه تان را بنویسید