سایه شوم جنگ سوم بر آسمان «قره‌باغ»

روزنامه جوان نوشت: با وجود درخواست‌های بین‌المللی برای کاهش درگیری‌ها در قره‌باغ، جنگ لفظی بین مقامات ارمنستان و جمهوری آذربایجان شدت گرفته و با آرایش نظامی دو کشور در مرزهای مشترک، نگرانی‌ها نسبت به شعله‌ور شدن آتش جنگ افزایش یافته است. رئیس‌جمهور ایران هم در گفت‌وگو با پاشینیان نسبت به‌هرگونه تغییر مرزهای ژئوپلیتیکی در قفقاز هشدار داد.

به گزارش «جوان»، درحالی که در ماه‌های اخیر نشست‌های متعددی بین مقامات ارمنستان و آذربایجان برای حل اختلاف برگزار شد و منابع غربی از توافق قریب‌الوقوع بین دو کشور سخن می‌گفتند، به نظر می‌رسد که ابرهای تیره بر آسمان قفقاز دوباره سایه افکنده است و می‌رود تا سومین جنگ قره‌باغ بین باکو و ایروان را کلید بزند. طی روزهای اخیر تصاویری در سراسر شبکه‌های اجتماعی آذربایجان دست به دست شده است که به نظر می‌رسد تحرکات نیروهای آذربایجانی در اطراف قره‌باغ کوهستانی و در امتداد مرز با ارمنستان افزایش یافته است. همزمان با تشدید اوضاع در قفقاز، برخی رسانه‌ها روز شنبه مدعی انتقال یگان‌های ارتش ارمنستان به نقاط مرزی با جمهوری آذربایجان شدند. به گزارش وبگاه «آذرنیوز»، ارمنستان به استقرار یگان‌های توپخانه در مرز با جمهوری آذربایجان ادامه می‌دهد. خبرگزاری ترند جمهوری آذربایجان هم دیروز در گزارشی اعلام کرد: نیروهای مسلح ارمنستان از مواضع خود در جهت منطقه دیولی به سمت مواضع ارتش آذربایجان واقع در منطقه سادارک در جمهوری خودمختار نخجوان، با سلاح‌های سبک شلیک کردند و یگان‌های ارتش آذربایجان اقدامات تلافی‌جویانه انجام دادند.

از طرفی، وزارت دفاع ارمنستان از نشست وابسته‌های دفاعی خارجی و نمایندگان معتبر در ایروان با مقام‌های ارشد وزارت دفاع برای بررسی وضعیت کنونی در مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان خبر داد. به گزارش آرمن‌پرس، وزارت دفاع ارمنستان روز شنبه اعلام کرد: «در نتیجه تجمع نیروهای مسلح آذربایجان در چند روز گذشته، وضعیت همچنان متشنج است، از این رو نیروهای مسلح ارمنستان اقدامات لازم را برای تثبیت آن و جلوگیری از اقدامات تحریک‌آمیز ادامه می‌دهند. »

به گزارش الجزیره، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان هم روز پنج‌شنبه به تحرکات آذربایجان اشاره کرد و گفت که «وضعیت نظامی و سیاسی منطقه ما طی هفته گذشته به طور قابل‌توجهی تشدید شده است. » وی تأکید کرد: «لفاظی‌های خصمانه‌ای علیه ارمنستان در مطبوعات و تریبون‌های تبلیغاتی آذربایجان تشدید شده و سیاست تجاوز به خاک ارمنستان همچنان ادامه دارد. » نیروهای نظامی ارمنی مستقر قره‌باغ هم اظهارات مقامات جمهوری آذربایجان مبنی بر تقویت قوای نظامی ارمنی در منطقه شوشا را تکذیب کرده و آن را اطلاعات نادرست دانستند.

از سوی دیگر، شواهد و قرائن حکایت از این دارد که انتقال محموله‌های نظامی از رژیم صهیونیستی به آذربایجان نیز سرعت گرفته است و این نگرانی ارمنی‌ها را از حمله قریب‌الوقوع دیگری از سوی آذربایجان افزایش داده است. آذربایجان در سال‌های اخیر روابط نظامی خوبی با رژیم صهیونیستی برقرار کرده و میلیاردها دلار برای خرید سلاح از این رژیم هزینه کرده است. افتتاح سفارت باکو در تل‌آویو و متعاقب آن اسکان تدریجی صهیونیست‌‌ها در خاک آذربایجان، به تحکیم پایه‌های روابط دو طرف منجر شده است.

افزایش تحرکات نظامی هشدار خاصی را در قره‌باغ ارمنی‌نشین که به طور بین‌المللی به عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت شناخته شده، ایجاد کرده است. نیروهای ارمنی مناطق اطراف قره‌باغ را با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1992 به تصرف خود درآوردند، اما آذربایجان در یک درگیری شش هفته‌ای در سال 2020 که با میانجیگری روسیه با آتش‌بس پایان یافت، بخش‌های گسترده‌ای از این مناطق را پس گرفت. از زمان پیروزی آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020، درگیری‌های متعددی در داخل و اطراف قره‌باغ کوهستانی و در مرز دو کشور رخ داده است. مقامات باکو با وجود بازپس‌گیری بخش اعظم قره‌باغ، همچنان تلاش می‌کنند منطقه کوچکی را که 120 هزار ارمنی در آن سکونت دارند نیز پس بگیرند. به همین منظور قره‌باغ ارمنی‌نشین عملاً از ماه دسامبر 2022 در محاصره نیروهای آذربایجان قرار گرفته است و تنها راه کمک‌رسانی به آن نیز گذرگاه «لاچین» است که از ماه دسامبر در محاصره نیروهای آذری قرار دارد و این مسئله شرایط سختی را برای ارمنی‌های ساکن این منطقه ایجاد کرده است و با وجود درخواست‌های جهانی برای پایان محاصره، آذربایجان از مواضع خود عقب‌نشینی نکرده است.

تلاش‌های بین‌المللی برای کاهش تنش‌ها

با اوج‌گیری بحران در قره‌باغ، برخی کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای تلاش می‌کنند دو طرف را به خویشتنداری دعوت کرده و از وقوع درگیرها در قفقاز جلوگیری کنند. دفتر نخست‌وزیری ارمنستان روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیکول پاشینیان و سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در گفت‌وگویی تلفنی به رایزنی پرداختند. طبق این بیانیه، مسائل مربوط به منطقه، بدتر شدن بحران انسانی در منطقه قره‌باغ به دلیل «محاصره غیرقانونی کریدور لاچین، تجمع نظامیان جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ و افزایش تنش‌ها در مرز ارمنستان- آذربایجان» به طور ویژه مورد توجه قرار گرفت.

موضع قاطع ایران درباره تغییر مرزها

به گزارش تسنیم، رئیسی دیروز در پاسخ به تماس پاشینیان، در واکنش به گزارش وی از آخرین تحولات منطقه قفقاز، ضمن اعلام مجدد مخالفت جدی جمهوری اسلامی با هرگونه تشنج و نیز تغییر در مرزهای تاریخی منطقه، بر آمادگی کشورمان به عنوان همسایه‌ای قدرتمند، برای ایفای نقش مؤثر در جلوگیری از درگیری جدید و هرگونه تغییر در ژئوپلیتیک منطقه تأکید کرد. رئیس‌جمهور با اعلام حمایت جمهوری اسلامی ایران از تمامیت ارضی تمام کشورهای منطقه گفت: «معتقدیم مسائل منطقه باید با گفت‌وگو میان کشورهای منطقه حل و فصل شود و به‌طور جدی مخالف باز شدن پای کشورهای بیگانه به منطقه قفقاز هستیم. ایران آمادگی دارد نقش خود را برای کمک به حل‌و‌فصل مسائل از طریق گفت‌وگوهای دیپلماتیک ایفا نماید.» همزمان، هیئتی از نیروهای مسلح ایران نیز روز شنبه با وزیر دفاع جمهوری آذربایجان در باکو دیدار و دو طرف درباره چشم‌انداز توسعه همکاری‌ها در حوزه نظامی و مسائل امنیتی منطقه تبادل‌نظر کردند.

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان که طرح‌های جاه‌طلبانه‌ای برای قفقاز دارد، دنبال اجرایی کردن کریدور جنجالی «زنگه‌زور» است که قرار است خاک اصلی آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل کند. این کریدور که عملاً مرزهای 35 کیلومتری ایران و ارمنستان را قطع می‌کند با واکنش تند مقامات ایرانی مواجه شده و بارها نسبت به تغییرات ژئوپلتیکی در قفقاز هشدار داده‌اند.

از سوی دیگر، نخست‌وزیر ارمنستان با اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نیز درباره تحولات قفقاز تلفنی گفت‌وگو کرد. دفتر نخست‌وزیری ارمنستان اعلام کرد که پاشینیان دوباره بر تعهد نسبت به توافق‌های پراگ در اکتبر ۲۰۲۲ و بروکسل در می‌۲۰۲۳ و رویکرد حل‌وفصل تمامی مسائل، منحصراً از طریق شیوه‌های دیپلماتیک و فضایی سازنده تأکید کرد. نخست‌وزیر ارمنستان همچنین برای مذاکرات فوری با رئیس‌جمهور آذربایجان و کاهش تنش‌ها اعلام آمادگی کرد.

یوری کیم، سرپرست معاون وزیر خارجه امریکا در امور اروپا و اوراسیا، هم خواستار باز شدن گذرگاه لاچین و ارسال کمک‌های بشردوستانه به این منطقه شد. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز جمعه شب در تماس تلفنی با پاشینیان، خواستار حل و فصل مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ کوهستانی از طریق ابزارهای دیپلماتیک شد.