آنچه که معاونت علمی ریاست‌جمهوری به دولت پزشکیان تحویل می‌دهد
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، نهادی است که در سال ۱۳۸۵ و همزمان با دولت‌های نهم و دهم راه‌اندازی شد. این معاونت در سال‌های اخیر در حالی اقدام به گسترش ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی و اقتصاد دانش‌بنیان، اضافه کردن شرکتهای نوآور مردم‌نهاد و بزرگ کردن این نهاد کرد که در سایه کمبود اعتبارات باید به توسعه اکوسیستم نوآوری کشور نیز بپردازد.
تحولات سریع تکنولوژیکی، افزایش خطرات، جهانی شدن و انتظارات خصوصی‌سازی از ویژگی‌های محیطی هستند که سازمان‌های تجاری کنونی با آنها مواجهند و برای کسب موفقیت در این محیط، چابکی یک مزیت رقابتی را ایجاد می‌کند. سازمان چابک، فرآیندها و افراد سازمان را با تکنولوژی پیشرفته همگام کرده و نیازهای مشتریان را بر اساس محصولات و خدمات با کیفیت خود و در یک قالب زمانی نسبتاً کوتاه رفع می‌کند.
سازمان‌های چابک فراتر از انطباق با تغییرات می‌اندیشند و متمایل به استفاده از فرصت‌های بالقوه در یک محیط متلاطم و کسب یک موقعیت ثابت به خاطر نوآوری‌ها و شایستگی‌های خود هستند. سازمان‌های چابک درباره رضایت مشتریان به گونه‌ای دیگر می‌اندیشند. این سازمان‌ها تنها محصولات و خدمات خود را به فروش نمی‌رسانند، بلکه راه حل‌های برآوردن نیازهای واقعی مشتریان را به فروش می‌رسانند؛ از این رو این سازمان‌ها همواره معتقدند محصولاتشان کامل نیست و به منظور غنی‌سازی ارزش‌های دریافتی مشتریان از محصول و یا ایجاد ارزش افزوده برای آنان سعی در غنی‌سازی محصول خود دارند.
معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، نهادی دولتی است که در سال ۱۳۸۵ و همزمان با دومین سال ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور دولت‌های نهم و دهم، راه‌اندازی شد.
ارتقای اقتدار ملی، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق افزایش توانمندی‌های فناوری و نوآوری در کشور، ارتقای نظام ملی نوآوری و تکمیل مؤلفه‌ها و حلقه‌های آن، توسعه «اقتصاد دانش‌بنیان» از طریق هماهنگی و هم‌افزایی بین‌بخشی و بین دستگاهی، ارتقای ارتباط «دانش» با «صنعت» و «جامعه»، تسهیل تبادلات بین بخش‌های عرضه و تقاضای فناوری و نوآوری، تجاری سازی دستاوردهای فناوری و نوآوری و توسعه شرکتهای دانش‌بنیان، توسعه فناوری‌های راهبردی و اولویت‌دار ملی تاکید شده در نقشه جامع علمی کشور و اعتلای ارتباطات بین‌المللی علمی، فناوری و نوآوری و توسعه دیپلماسی علمی و فناوری از اهداف این نهاد به شمار می‌رود.
چنین ماموریت‌هایی می‌طلبد تا سازمانی چابک ایجاد شود تا بتواند پاسخ‌های متناسب با نیازهای کشور در شرایط تحریمی به بازیگران اقتصاد دانش‌بنیان که مهمترین آنها شرکتهای دانش بنیان است، بدهد.
این گفته سورنا ستاری معاون سابق علمی رئیس جمهور است که «تزریق نوآوری به داخل یک سیستم شکل گرفته دولتی دشوار است و همواره تاکید کرده‌ایم که سیستم دولتی خیلی "چاق" است و حکومت چاق به این معنا است که نیروی انسانی بسیار زیاد و قوانین و مقررات متناقض داریم که در طول این سالها ایجاد شده است و این خاصیت همه اقتصادهای نفتی است که چنین دولت‌های چاقی دارند و همین سیستم با نوآوری مبارزه می‌کند.»
وی با بیان این که تزریق نوآوری در چنین ساختار چاقی کار ساده‌ای نیست، ادامه می‌دهد: در این شرایط غیر ممکن خواهد بود که بخواهیم کارهای نوآورانه جدید، فناوری جدید و یا ایده جدید پیاده شود و در این مسیر باید خیلی کتک بخوریم تا بتوانیم یک فناوری در یک سیستم سلب و سخت و سنگ‌مانند نفوذ یابد که این سیستم به دنبال نوآوری نیست.
افزایش ستادهای توسعه فناوری
در زمانی که دکتر روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاونت علمی ریاست‌جمهوری را تحویل گرفت، علاوه بر آن عنوان «اقتصاد دانش‌بنیان» به این معاونت اضافه شد و همچنین تعداد ستادهای توسعه فناوری را از ۱۱ ستاد به ۱۹ ستاد رساند.
این معاونت ستادها را در دو دسته «توسعه فناوری‌های راهبردی» و «اقتصاد دانش‌بنیان» تقسیم‌بندی کرد و با هدف توسعه فناوری‌های راهبردی با تکیه بر روندهای جهانی، مطالعه نیازهای کشور و نظرات نخبگان، فهرست ستادهای جدید توسعه فناوری‌های راهبردیِ معاونت علمی را به شرح توسعه داد:
* ستاد توسعه فناوری‌های اپتیک و کوانتوم
* ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات
* ستاد توسعه فناوری‌های زیستی و پزشکی دقیق (ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی با حفظ ساختار ذیل این ستاد فعالیت خواهد کرد)
* ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته
* ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی
* ستاد توسعه فناوری‌های مالی و حکمرانی
* ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو
* ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک
ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را نیز با هدف شتابدهی نوآوری‌های فناورانه در زنجیره‌های بزرگ اقتصادی، توسعه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اقتصاد دانش‌بنیان، حمایت از توسعه بازار محصولات فناورانه، ایجاد زمینه شکل‌گیری ابَربازیگران فناوری و در نهایت افزایش سهم دانش‌بنیان‌ها در تولید ناخالص ملی و بهبود تراز تجاری کشور، به این شرح افزایش داد:
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان انرژی
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان حمل و نقل و فضایی
* ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان سلامت
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان آب، اقلیم و محیط زیست
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان ماشین‌سازی و تجهیزات صنعتی پیشرفته
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معدن و صنایع فلزی
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گیاهان دارویی و طب سنتی
* ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان عمران و ساختمان
همچنین ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی نرم با حفظ مأموریت‌ها، ساختار سازمانی و نیروی انسانی، ذیل دفتر توسعه اقتصاد خلاق و فناوری‌های نرم در معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان بازتعریف شد.
اقدامات دیگری که در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری صورت گرفت، در ادامه به شرح زیر آورده شده است.
اضافه شدن شرکتهای نوآور مردم‌نهاد به دانش‌بنیان‌ها
روح‌الله دهقانی فیروزآبادی در آیین افتتاحیه دومین نمایشگاه آبادیران اعلام کرد: ما در معاونت علمی دارای دو هویت شرکتهای دانش‌بنیان و شرکتهای خلاق هستیم که از آنها حمایت می‌شود. این شرکت‌ها محل‌هایی برای جمعی از نخبگان علم، فناوری، هنر و علوم انسانی است که دارای نوآوری هستند و در بستر یک شرکت دانش‌بنیان یا خلاق مورد حمایت معاونت علمی قرار می‌گیرند. از سوی دیگر مردم با توسعه بازار و سرمایه‌گذاری از این شرکت‌ها حمایت می‌کنند، ولی اگر قرار باشد که نوآوری اثری خاص در گرده‌های نخبگان نداشته باشد، موجب فاصله گرفتن از مردم می‌شود، همانگونه که در دنیا شاهدیم، نوآوری و فناوری موجب شکاف طبقاتی می‌شود.
رئیس بنیاد ملی نخبگان با طرح این موضوع که این شکاف طبقاتی ایجاد نشود، گفت: بر این اساس مفهوم جدیدی در معاونت علمی تعریف شد و از این به هویت سوم حمایتی تعریف شد که شامل مجموعه‌های نوآوری مردمی می‌شود.
دهقانی فیروزآبادی با اشاره به تفاوت سه هویت حمایتی این معاونت در این باره توضیح داد: مجموعه‌های نوآوری مردم نهاد مجموعه‌هایی بر پایه نوآوری هستند که مردم را مستقیما در مدیریت، اداره و بهره‌برداری از دستاوردهای آن مجموعه مشارکت می‌دهند.
به گفته وی، این هویت سوم سکوهای نوآوری هستند که بازیگران اصلی آن از نظر سرمایه و بهره‌برداری، مردم هستند.
دهقانی فیروزآبادی خاطرنشان کرد: در معاونت علمی دبیرخانه شرکتهای دانش‌بنیان به شرکتهای دانش‌بنیان مجوز می‌دهد، دبیرخانه شرکتهای خلاق برای شرکتهای خلاق گواهینامه صادر می‌کند و دبیرخانه نوآوری مردم‌نهاد نیز برای این مجموعه‌ها گواهینامه اعطا می‌کند. علاوه بر آن کلیه حمایت‌های معاونت علمی که برای شرکتهای دانش‌بنیان است، در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌گیرد.
انتصاب معاون توسعه همکاری‌های بخش خصوصی
با حکم معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، مجتبی مدرسی‌زاده به سمت مشاور و معاون توسعه همکاری‌های بخش خصوصی منصوب شد.
«ایجاد زمینه مشارکت بازیگران بزرگ بخش خصوصی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در تعامل با اتاق بازرگانی به منظور نفوذ فناوری‌های نوین به زنجیره‌های بزرگ اقتصادی و به‌هم‌رسانی ظرفیت شرکتهای دانش‌بنیان و شرکتهای صنعتی، کمک به رشد بین‌المللی شرکتهای دانش‌بنیان با استفاده از ابزارهای اتاق‌های مشترک، توسعه به‌کارگیری ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان توسط بازیگران بزرگ صنعتی برای افزایش سهم دانش‌بنیان‌ها در تولید ناخالص ملی، مشارکت در فعال‌سازی ظرفیت‌های نهادهای بالادستی جهت حمایت از دانش‌بنیان شدن اقتصاد، کمک به مولدسازی ظرفیت‌های راکد اقتصادی از طریق مشارکت بخش خصوصی با استفاده از الگوهای زیست بوم فناوری و نوآوری، پیگیری مشارکت شرکتهای بالغ صنعتی در توسعه فناوری‌های نوظهور حوزه‌های پیشران و اقتدارآفرین و تدوین اطلس جامع بخش خصوصی از جمله ماموریت‌های محوله به مدرس‌زاده از سوی روح‌الله دهقانی فیروزآبادی در حکم انتصاب وی به این مسؤولیت است.
معرفی دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان
با حکم معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، میلاد مقدس پور به سمت دبیر برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان منصوب شد.
در این حکم انتصاب آورده شده است: «با توجه به اهداف عالی این برنامه و لزوم رشد و تحول در ارتقاء شاخص‌های اقتصاد دانش‌بنیان کشور و تمامی فعالان زیست بوم نوآوری مأموریت‌های اصلی زیر را با هماهنگی معاون توسعه شرکتهای دانش‌بنیان پیگیری نمایید:
تشکیل دبیرخانه برنامه ملی توسعه و رشد غزال‌های دانش‌بنیان، ارزیابی و معرفی شرکتهای دانش‌بنیان دارای پتانسیل رشد سریع تحت عنوان غزال‌های دانش‌بنیان، بهره‌برداری حداکثری از همه ظرفیت‌های پیش‌بینی شده در قانون جهش تولید دانش‌بنیان به ویژه اعتبار مالیاتی برای حمایت از شرکتهای عضو برنامه و توسعه همکاری‌های فناورانه و اقتصاد محور با دستگاه‌های دولتی نهادها با هدف بهره‌برداری حداکثری از توان شرکتهای بزرگ دانش‌بنیان، هماهنگی و همکاری فعالانه با زیر مجموعه‌های معاونت و همچنین با اجزاء مختلف زیست بوم از جمله ستادهای توسعه فناوری و توسعه اقتصاد بخشی، برگزاری سالانه مجمع شرکتهای بزرگ دانش‌بنیان و اعطای نشان غزال دانش‌بنیان، پیگیری و کمک در جهت بوجود آمدن شرکتهای دانش‌بنیان اثرگذار در شاخص‌های کلان اقتصاد ملی، تدوین برنامه حمایتی اختصاصی ویژه برای رشد هر یک از شرکتهای بزرگ عضو برنامه و پیگیری و رفع موانع رشد آنها، تعریف برنامه رشد منظم برای ارتقاء شرکتهای کوچک و متوسط دانش‌بنیان به منظور اثربخشی و رشد سریع در جهت بهبود شاخص‌های اقتصاد دانش بنیان.
تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی
در حالی که در معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک ایجاد شده است، سازمان مستقل دیگری با عنوان سازمان ملی هوش مصنوعی راه‌اندازی شده است.
در دی سال گذشته مصوبه «نهایی‌سازی و تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» ابلاغ شد که بر اساس آن ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مأموریت یافت این سند را با همکاری وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی ذی‌نفع و با استفاده ظرفیت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها تدوین کند.
۱۲ تیرماه سال جاری محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» مصوب جلسه ۹۰۱ مورخ ۲۹ خردادماه ۱۴۰۳ این شورا را برای اجرا به شرح ذیل ابلاغ کرد.
«ماده واحده؛ ضمن تأیید کلیات سند ملی هوش مصنوعی و واگذاری تصویب مفاد آن به شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی، برای برنامه‌ریزی، راهبری، هماهنگی و نظارت بر حسن اجرای این سند شامل تصویب نقشه راه اجرایی‌سازی سند، تصویب آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم جهت تسهیل اجرای سند، تصویب ره‌نگاشت کاربست هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی مستقل ملی و پیشنهاد روزآمدسازی سند «شورای ملی راهبری هوش مصنوعی»، با ترکیب ذیل تشکیل می‌شود. همچنین در راستای ساماندهی و توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور و انجام امور دبیرخانه این شورا «سازمان ملی هوش مصنوعی» به صورت یک سازمان مستقل زیر نظر رئیس جمهور تأسیس می‌شود.
محورهای کلان فعالیت سازمان نوآوری و توسعه هوش مصنوعی به این شرح اعلام شده است:
* استقرار مرجعیت رگولاتوری و حقوقی حوزه هوش مصنوعی
* توسعه علمی و پژوهشی حوزه هوش مصنوعی
* توسعه کاربردهای هوش مصنوعی
* گسترش نوآوری حوزه هوش مصنوعی
* گسترش تعاملات بین‌الملل حوزه هوش مصنوعی
* توسعه زیرساخت‌ها و منابع هوش مصنوعی
آنچه دهقانی فیروزآبادی به دولت چهاردهم تحویل می‌دهد
توسعه این معاونت در حالی صورت گرفته که تامین اعتبارات همچنان پاشنه آشیل اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور به شمار می‌رود.
نتایج مطالعات مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری نیز نشان می‌دهد که ستادهای توسعه فناوری‌های راهبردی درصدد ایجاد فضایی مناسب برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه مأموریتی خویش ازطریق حمایت از توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های پیشرفته یا حل مسائل کلان با تمرکز بر فناوری هستند. با وجود این، مسؤولیت‌های ستادها و اثربخشی فعالیت‌های آنها شفاف نیست و با چالش‌های مختلفی ازجمله موازی‌کاری، محدودیت منابع و نامشخص بودن مرز مسؤولیت‌ها در مقابل دیگر نهادهای متولی مواجه هستند.
در گزارش این مرکز همچنین آمده است: مطالعه وضعیت موجود ستادها در نظام ملی نوآوری به گونه‌ای است که همه آنها نتوانسته‌اند در حوزه مأموریتی خود فعالیت‌های قابل توجهی انجام دهند.
این موضوع به چالش‌های متعددی نظیر حمایت مالی پراکنده از طرح‌ها توسط نهادهای تأمین مالی، نامشخص بودن بودجه اکثر ستادها در لوایح بودجه سنواتی به صورت مستقل، اولویت‌بندی نامناسب و با تاخیر در حوزه‌های مختلف فناورانه، سلیقه محور بودن سازوکارهای تجهیز منابع برای طرح‌ها و نبود قانونی برای منع تعارض منافع ارزیابی‌کنندگان و ارزیابی شوندگان، نظام نظارتی و ارزیابی نامناسب عملکرد ستادها، جایگاه نامشخص ستادها در نظام ملی نوآوری و مسؤول نبودن نظام حکمرانی کشور در قبال مسائل فناورانه برمی‌گردد.
منبع: ایسنا
دیدگاه تان را بنویسید