تغییر و تحولات وزارت کشور در ۱۴ دولت؛ کلید ساختمان سیاسی میدان فاطمی در دستان «سردار»

چشم انتظاری‌ها بالاخره به پایان رسید و با رای اعتماد نمایندگان، اسکندر مومنی در قامت وزیر کشور کلیددار سیاسی‌ترین وزارت‌خانه دولت شد. 

اسکندر مومنی که سابقه حضور در ریاست پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا (پلیس راهور) و جانشینی فرمانده نیروی انتظامی ایران را دارد، در زمان معرفی خود به عنوان وزیر پیشنهادی که به دلیل داشتن سابقه نظامی زیر تیغ انتقادات رفت. موضوعی که در جلسه بررسی صلاحیت او به عنوان وزیر پیشنهادی هم برخی از نمایندگان به آن گریزی زدند و گفتند: «آقای مومنی معتقد بوده است که وزیر کشور باید شخصی غیر نظامی باشد و با توجه به محدودیت‌هایی که وجود داشته است، رئیس جمهوری او را برای اعمال برنامه‌های مورد نظر موثرتر دانسته است.»

با این حال علی‌رغم انتقادات، اسکندر مومنی توانست با رأی حداکثری نمایندگان ( ۲۵۹ رأی موافق) در قامت وزیرکشور راهی ساختمان سیاسی خیابان فاطمی شود. گمانه زنی‌ها هم حکایت از آن داشت که مومنی با رأی حداکثری راهی وزارت کشور خواهد شد.

از آشنایی در دهه ۶۰ تا حضور در سیاسی‌ترین وزارتخانه دولت

اما علاوه بر نظامی بودن اسکندر مومنی، برخی از اهالی سیاست او را از چهره‌های نزدیک به محمدباقر قالیباف و سهمیه‌ای او در دولت دانسته بودند. موضوعی که حتی با واکنش صریح مومنی مواجه شد. او در جریان بررسی صلاحیت‌های کاندیداهای وزارت در کمیسیون امنیت ملی درباره آشنایی خود با مسعود پزشکیان اینطور گفته بود که؛ «سهمیه هیچ جریان و چهره‌ای در کابینه نیست و رفاقت و آشنایی‌اش با پزشکیان به دهه ۶۰ باز می گردد.»

وی همچنین گفته بود: «هیچ‌کس بنده را به آقای پزشکیان معرفی نکرد بلکه آشنایی بنده با آقای پزشکیان به زمان گذشته و در دانشگاه تبریز باز می‌گردد، از این‌ رو آقای پزشکیان بنده را برای سمت وزارت کشور در نظر گرفت.»

آشنایی که اینبار قرار است در وزارت کشور ادامه یابد و پزشکیان وعده داده است ماموریت های سنگین و سخت این وزارتخانه را با مومنی حل و فصل کرده و به سرانجام برساند.

جوان‌ترین و مسن‌ترین وزیر کشور/ وحیدی رکورددار ماند

با مرور اسامی وزرای کشور از دولت موقت که ریاست آن با مهندس بازرگان بود تا دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان، حکایت از آن دارد که ۲۲ نفر سکاندار سیاسی‌ترین وزارتخانه دولت‌های ادوار مختلف بوده‌اند. جوان‌ترین وزیر کشور سیدکمال الدین نیکروش بود که در زمان وزیر شدن ۳۷ سال سن داشت. پس از او نیز حجت‌الاسلام و المسلمین علی اکبر ناطق‌نوری با ۳۸ سال در رتبه دوم و سیدعلی اکبر محتشمی پور با ۳۹ سال سن در رتبه سوم قرار دارند. 

در ادوار چهارده گانه دولت‌ها، احمد وحیدی، وزیر کشور دولت سیزدهم را باید مسن‌ترین وزیری دانست که با ۶۳ سال سن راهی وزارت کشور شده بود و اسکندر مومنی که امروز با رأی اعتماد نمایندگان راهی پاستور شد، با ۶۲ سال سن در رتبه دوم قرار می‌گیرد. 

حکم امام خمینی برای آیت‌الله هاشمی/ چه کسی کفیل ریاست جمهوری شد؟

مرور اسامی وزرای کشور در دولت‌های مختلف نشان می دهد که این وزراتخانه در مقاطعی دچار تغییراتی شده است. سیداحمد صدرحاج سیدجوادی، اولین فردی است که بعد از انقلاب به عنوان وزیر کشور منصوب شد اما پس از مدت کوتاهی مهدی بازرگان، هاشم صباغیان را به عنوان وزیر کشور منصوب کرد. صباغیان در گفت‌وگویی که با خبرگزاری شفقنا در سال ۹۶ داشته است، درباره این مسئله گفته بود: «وزیر کشور در کابینه اول مهندس بازرگان آقای صدر حاج سیدجوادی بود، ایشان تقریباً نتوانسته بود همه استان ها را سر و سامان دهد، از سوی دیگر برای وزارت دادگستری نیاز به ایشان بود چون حقوقدان بود. پس از آن یک روز مهندس بازرگان به من گفت که می خواهم شما را وزارت کشور بگذاریم، من به ایشان گفتم شما می دانید هر شغلی که به من داده باشید، به منظور خدمت به انقلاب به آن عمل می کنم، ولی من اگر بخواهم وزیر کشور شوم، شرایطی دارد که این شرایط را باید خدمت رهبر کبیر انقلاب بگویم. اگر ایشان قبول کردند، حاضرم وزیر شوم و اگر قبول نکردم من همین سمتی که خدمت می کنم را ادامه می دهم.»

پس از استعفای دولت موقت مهدی بازرگان، دولت موقت شورای انقلاب، در ۱۵ آبان سال ۱۳۵۸ تشکیل شد و تا ۲۰ مرداد سال ۱۳۵۹ ادامه داشت؛ در این دولت ابتدا آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با حکم امام خمینی(ره) به عنوان سرپرست وزارت کشور منصوب شد و سپس آیت‌الله مهدوی کنی به عنوان سرپرست وزارت کشور انتخاب شدند. با این حال، سکانداری آیت الله مهدوی کنی بر وزارت کشور در دولت بنی صدر و دولت دوم تکرار شد. 

از سوی دیگر، پس از شهادت محمدعلی رجایی، دومین رئیس جمهور ایران و نخست وزیر وقت، آیت‌الله مهدوی کنی به عنوان کفیل رئیس‌جمهور، انتخاب شد تا زمینه برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری را به صورت فوق‌العاده به وجود بیاورد؛ در این زمان سیدکمال الدین نیکروش به عنوان وزیر کشور جدید منصوب شد. 

یک استیضاح جنجالی در سیاسی‌ترین وزارت‌خانه دولت 

با روی کار آمدن دولت سوم، آقای سیدکمال الدین نیکروش ابتدا به عنوان وزیر کشور منصوب شد اما جای خود را به حجت‌الاسلام و المسلمین ناطق نوری داد. در دولت چهارم نیز سیدعلی اکبر محتشمی‌پور سکانداری وزارت کشور را بر عهده گرفت. 

در دولت پنجم هم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی عبدالله نوری را به عنوان وزیر کشور منصوب کرد اما در دولت ششم، او علی محمد بشارتی را به برای تصدی بر این وزارتخانه انتخاب گرفت. اما با روی کار آمدن دولت اصلاحات سید محمد خاتمی، عبدالله نوری اگر چه از مجلس برای حضور در این وزارتخانه رأی اعتماد گرفت اما در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ توسط مجلس پنجم استیضاح شد و سیدعبدالواحد موسوی لاری در ادامه کار دولت‌ هفتم و البته دولت هشتم سکاندار وزارت کشور بود. 

رکوردی که احمدی نژاد به نام خود ثبت کرد

اما در میان همه دولت‌ها، وزارت کشور بیشترین تغییر را در دولت محمود احمدی‌نژاد تجربه کرده است. او ابتدا در دولت نهم مصطفی پورمحمدی را به سمت وزیر کشور منصوب کرد اما پس از برکناری پورمحمدی، علی کردان را برای تصدی بر این وزارتخانه به مجلس وقت معرفی کرد. با این حال، درپی استیضاح علی کردان توسط مجلس، کلید این وزارتخانه به صادق محصولی رسید.

 احمدی‌نژاد در دولت دهم نیز مصطفی محمدنجار را به عنوان وزیر کشور منصوب کرد. حسن روحانی هم در دوران ریاست جمهوری خود در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، عبدالرضا رحمانی فضلی را به عنوان وزیر کشور منصوب کرده بود. ابراهیم رئیسی هم، احمد وحیدی را که پیشتر سابقه حضور در وزارت دفاع در دولت دهم را داشت، به عنوان وزیر کشور دولت سیزدهم انتخاب کرد. 

* در جدول زیر اسامی وزرای کشور در ۱۴ دولت گذشته آمده است؛ 

توضیحات جدول: 

* آیت‌الله علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی با حکم امام خمینی(ره) به عنوان سرپرست وزارت کشور منصوب شد  و پس از آن جای خود را به آیت‌الله مهدوی کنی داد. 

** عبدالله نوری در ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ استیضاح و با رای ۱۳۷ نفر از ۲۷۰ نماینده حاضر در صحن علنی مجلس پنجم برکنار شد و رئیس دولت اصلاحات ۳۱ خرداد ۷۷ سیدمصطفی تاج‌زاده را در حکمی به سرپرستی وزارت کشور منصوب کرد. تاج‌زاده یک ماه این مسئولیت را برعهده داشت تا اینکه موسوی لاری به عنوان وزیر بعدی از مجلس رای اعتماد گرفت.

*** مصطفی پورمحمدی اردیبهشت ۱۳۸۷ با حکم محمود احمدی‎ نژاد رئیس دولت نهم از وزارت کشور برکنار شد و سیدمهدی هاشمی تا ۱۵ مرداد ۱۳۸۷ سرپرست این وزارتخانه بود.

**** علی کردان در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷، توسط مجلس شورای اسلامی استیضاح و از وزارت کشور برکنار شد.