جنگ تمام عیار واشنگتن و تهران در بیروت/ تلاش عراقچی برای پیروزی حزب الله

سفر سریع عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به لبنان، آن هم در اوج درگیری های زمینی و هوایی در این کشور، نشان از یک ماموریت مهم دیپلماتیک دارد. عراقچی باید مذاکرات تهران – بیروت را پیش ببرد و از تقویت رابطه حزب الله و دولتِ بدون رئیس جمهور لبنان مطمئن شود.

از سوی دیگر، آن طور که آکسیوس گزارش داده ترور فرماندهان ارشد حزب الله توسط اسرائیل، آمریکا را به فکر تغییر سیاسی در لبنان انداخته است. باراک راوید، خبرنگار اسرائیلی رسانه اکسیوس آمریکا در گزارشی به نقل از مقامات آمریکایی گفته کاخ سفید می‌ خواهد از ضربه بزرگ اسرائیل به رهبری و زیرساخت ‌های حزب الله برای انتخاب رئیس‌جمهور جدید لبنان در روز‌های آینده استفاده کند. دو مقام آمریکایی گفته ‌اند که با شهادت سید حسن نصرالله و ضعیف ‌شدن حزب‌الله، دولت بایدن فکر می‌ کند فرصتی برای جبران کاهش چشمگیر نفوذ آنها بر نظام سیاسی لبنان به وجود آمده و آمریکایی ‌ها می‌توانند برای انتخاب رئیس‌جمهوری جدید که متحد حزب الله نباشد تلاش کنند.

به نظر می رسد به جز جبهه نظامی جنوب لبنان، یک جبهه سخت دیپلماتیک نیز در قلب بیروت در حال شکل گیری است. غرب و مقاومت با قدرت بسیار، در حال کار کردن هستند تا دولت لبنان را به نفع خود، تشکیل دهند. جبهه مقاومت، حزب الله و ایران به خوبی می دانند که از دست رفتن دولت لبنان و روی کار آمدن دولتی که مخالف حزب الله است، می تواند چه آسیبی به جریان مقاومت بزند (اینجا بخوانید).

بررسی تاریخ حزب الله و مرور روابط این گروه با دولت لبنان به خوبی این مساله را روشن می کند. حزب الله چالش های زیادی با دولت های مخالف خود داشته و اسرائیل و غرب همیشه از طریق دولت مرکزی بیروت تلاش کرده اند که به حزب الله فشار بیاورند. از سوی دیگر، وجود دولت سمپات با حزب الله بر قدرت گیری این جریان سیاسی تاثیر به سزایی داشته و آن را توانمند و نافذ کرده است.

روابط دولت لبنان و حزب الله؛ از جنگ داخلی تا ترور حریری

لبنان یک کشور فرقه ای است که از چند مذهب شیعه، سنی، مسیحی و دروزی تشکیل شده و هر کدام از این مذاهب نیز بخشی از قدرت را در دست دارند. بعد از نابودی عثمانی و با ورود فرانسوی ها به لبنان، مسیحیان قدرت اصلی لبنان شدند. با این حال، هجوم اسرائیل به فلسطین و فرار آوارگان فلسطینی به لبنان باعث قدرت گرفتن مسلمانان شد.

افزایش قدرت مسلمانان در لبنان و همزمان، ایجاد گروه های مقاومت شیعه و سنی در لبنان باعث از دست رفتن قدرت مسیحیان شد و همزمان، حمایت خارجی ها از گروه های مختلف، لبنان را وارد جنگ داخلی کرد. در این جنگ، فالانژهای مسیحی و مسلمانان شیعه و سنی با هم درگیر شدند و همزمان، فرانسه، سوریه و اسرائیل نیز از یکی از جبهه ها حمایت نمودند.

در سال 1989 «توافق طائف» امضاء شد و جنگ داخلی پایان یافت. تا قبل از جنگ داخلی، میان حزب الله به عنوان یکی از نیروهای مسلح و قدرتمند لبنان و دولت این کشور اختلافات زیادی برقرار بود. در دوران ریاست جمهوری امین جمیل، درگیری زیادی میان حزب الله و دولت لبنان شکل گرفت. ارتش لبنان سعی در خلع سلاح حزب الله داشت اما حزب الله توانست برخی پایگاه های نظامی از جمله پایگاه شیخ عبدالله را تصرف کند.

بعد از روی کار آمدن الیاس هراوی، روابط دولت با حزب الله بهبود یافت. در این دوره، دولت سعی کرد از توافق طائف استفاده کرده و تمام گروه های مسلح را خلع سلاح کند. حزب الله تنها گروهی بود که از این قاعده مستثنی شد و به عنوان بازوی دولت در جنوب لبنان فعالیت کرد و در مقابل اشغالگران صهیونیست ایستاد.

با این حال، چندی بعد، مجددا اختلافات دولت و حزب الله زیاد شد. با روی کار آمدن رفیق حریری و نخست وزیری اش، اختلافات و درگیری ها به اوج خود رسید. حزب الله و دولت در تمام موارد به اختلاف خوردند و حتی نتوانستند بر سر استقلال جنوب لبنان و مبارزه با اسرائیل به توافق برسند.

بعد از ترور رفیق حریری، اختلافات سیاسی در لبنان به اوج خود رسید. موافقان حریری، سوریه، که متحد حزب الله بود، را متهم ردیف اول ترور حریری دانستند و حزب الله و موافقانش نیز این ترور را نقشه اسرائیل و غرب دانستند. طرفداران حزب الله در 8 مارس سال 2005 و طرفداران حریری در 14 مارس سال 2005 به خیابان های بیروت ریختند و تظاهرات کردند. بدین ترتیب، دو جریان اصلی 8 مارس و 14 مارس شکل گرفت و تبدیل به دو جریان سیاسی اصلی لبنان شد.

از جنگ با اسرائیل تا سازش با دولت اعتدالی

اختلافات دو جریان 8 مارس و 14 مارس تا ده سال آینده ادامه یافت. با این حال، این اختلاف نظر دارای فراز و نشیب زیادی بود. بعد از به قدرت رسیدن فواد سنیوره، رابطه حزب الله و دولت پرتنش بود. سنیوره با آمریکا همکاری کرد تا سید حسن نصرالله را ترور کند اما در عین حال، مدعی بود آماده همکاری با حزب الله بر سر استقرار در جنوب لبنان و مقابله با اسرائیل است.

عدم حمایت دولت از حزب الله در جنگ های 33 روزه باعث خشم مقاومت از دولت لبنان شد. همزمان، پیروزی حزب الله بر اسرائیل در جنگ های سال 2006 باعث شد که محبوبیت مقاومت و حزب الله بسیار زیاد شود. این مساله سبب گردید که دولت لبنان شروع به همکاری با حزب الله و سازش کند. بعد از روی کار آمدن امیل لحود و سپس، میشل عون، دولت مسیحی لبنان با شیعیان و حزب الله سازش نمود. طبق قانون نانوشته جدید، نوعی تفکیک قوای مذهبی بر لبنان حاکم شد. پست ریاست جمهوری به مسیحیان رسید. بخشی از کابینه و گاه نخست وزیری به اهل سنت رسید و پارلمان نیز به دست شیعیان و طرفداران مقاومت افتاد.

با وجود این مساله، دولت لبنان گاهی با حزب الله دچار چالش می شد. در زمانی که اختلافات میان جریان سلفی و عربستان و جریان مقاومت شیعه به اوج خود رسید و دو جبهه در سوریه با هم درگیر بودند، میان دولت سعد حریری و حزب الله اختلافات جدی پیش آمد و کار به جایی رسید که عربستان برای نفوذ در لبنان، سعد حریری را گروگان گرفت و او را مجبور به استعفاء کرد.

با این حال، درگیری دولت و حزب الله بعد از برگزاری انتخابات پارلمانی اخیر و پیروزی احزاب طرفدار یا موتلف حزب الله کاهش یافت؛ اگرچه باید در نظر داشت که اختلافات احزاب مختلف در پارلمان باعث عدم انتخاب رئیس جمهور شده است. در پایان اکتبر ۲۰۲۲، میشل عون، رئیس‌جمهور سابق، که روابط نزدیکی با حزب‌الله داشت، به دوره ریاست جمهوری خود پایان داد. از آن زمان تاکنون پارلمان لبنان بر سر انتخاب رئیس جمهور جدید به اجماع نرسیده است.

منبع: خبر فوری