گروسی دوباره در تهران

سفر «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی انجام می‌شود که اولین دور گفت‌وگوهای ایران و آمریکا بعد از خروج یک طرفه آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها و افزایش تنش در منطقه، روز شنبه ۲۳ فروردین به میزبانی و میانجی‌گری مسقط برگزار شد. 

۲ طرف بعد از برگزاری دور اول مذاکرات، این گفت‌وگوها را مثبت و سازنده اعلام کردند و قرار است دور دوم این مذاکرات ۳۰ فروردین در مسقط با حضور هیات‌های ۲ کشور به سرپرستی «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و «استیو ویتکاف» فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور منطقه غرب آسیا برگزار شود. 

گروسی آخرین بار در آبان ۱۴۰۲ به تهران سفر کرد و ضمن دیدار با «مسعود پزشکیان»، رییس‌جمهوری اسلامی ایران، عراقچی و «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی، برای اولین بار از تاسیسات غنی‌سازی نطنز و فردو بازدید کرد.

گروسی در سفر ۲ روزه خود به تهران، با عراقچی و اسلامی دیدار و گفت‌وگو می‌کند.

قطعنامه ضدایرانی آژانس

در حالی که ایران در سفر آبان ماه گروسی، همکاری‌ها و دسترسی‌های فراپادمانی را در اختیار مدیرکل قرار داد و توافقات قابل توجهی برای حل و فصل سوالات پادمانی به طور شفاهی به دست آمده بود، اما در نشست فصلی شورای حکام در اول آذر ۱۴۰۲، قطعنامه دیگری به پیشنهاد سه کشور اروپایی و آمریکا، علیه ایران صادر شد.

بر اساس این قطعنامه، آژانس مدعی شد تعاملات متعدد آژانس با ایران برای حل مسائل پادمانی از سال ۲۰۱۹ تاکنون حل نشده است و این موضوع توانایی آژانس را برای راستی‌آزمایی این موضوعات تضعیف کرده است. این قطعنامه هم‌چنین به قطعنامه‌های شورای حکام در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰‌ و ۸ ژوئن ۲۰۲۲، ۱۷ نوامبر ۲۰۲۲ و ۵ ژوئن ۲۰۲۴ اشاره دارد که در آن، از ایران خواسته شده بود به طور «کامل» با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند و بر ضرورت و فوری بودن راستی‌آزمایی عدم انحراف مواد هسته‌ای در ایران تأکید می‌کرد. شورای حکام در این قطعنامه‌ها از ایران خواسته بود که به سرعت برای انجام تعهدات قانونی خود اقدام کند و تمام اقدامات لازم را برای حل و فصل مسائل باقی‌مانده انجام دهد.

در این قطعنامه ادعا شده است، ایران توضیحات فنی معتبر برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در چندین مکان اعلام نشده در ایران را ارائه نکرده است. هم‌چنین مدیرکل موظف به تهیه یک «گزارش جامع» و به‌روز شده درباره وجود یا استفاده بالقوه از مواد هسته‌ای اعلام نشده مرتبط با مسائل گذشته و جاری برنامه هسته‌ای ایران شد نهایتا تا بهار ۲۰۲۵ یعنی ماه ژوئن (نیمه خرداد) شد. از این رو درخواست متعدد مدیرکل برای سفر به ایران و در نهایت موافقت تهران با این سفر برای هفته جاری را باید در راستای تهیه گزارش جامع، دانست.

عدم وجود اراده سیاسی در آژانس 

شایان ذکر است،‌ سوالات پادمانی آژانس از ایران، سوالات و ابهاماتی از همان دست سوالات و اتهاماتی است که در چارچوب مطالعات ادعایی علیه برنامه هسته‌ای ایران مطرح می‌شد.

پرونده مطالعات ادعایی در سال ۱۳۹۴ در جریان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آژانس و با حمایت سیاسی کشورهای ۱+۵ در نهایت حل و فصل شد.

مقامات ایرانی بارها اعلام کردند، آژانس اراده فنی و حقوقی برای حل این ابهامات ندارد و همواره با فشار سیاسی کشورهای اروپایی و آمریکا به طرح و پیگیری این موضوعات می پردازد و موضوعات پادمانی درباره چهار مکان (مریوان، لویزان، تورقوزآباد و ورامین) که در پنج سال گذشته توسط رژیم صهیونیستی و مبتنی بر اسناد و اطلاعات غیرمعتبر مطرح شده، از این حیثیت خارج نیست.

از زمان طرح این سوالات، ایران در چارچوب همکاری‌های دو جانبه پادمانی، فراپادمانی و صدور برخی مجوزها برای دسترسی و نظارت بیشتر، به سوالات آژانس پاسخ داده است و اسنادی را در اختیار قرار داده است، اما آژانس هنوز قانع نشده و به نظر می‌آید بنایی بر قانع شدن هم ندارد. 

کارشناسان ایرانی معتقدند، تا زمانی که اراده سیاسی در آژانس بر حل و فصل مسائل پادمانی با ایران از سوی کشورهای ذی‌نفوذ قرار نگیرد، آژانس از پاسخ‌های ایران قانع نخواهد شد. همان طور که حل و فصل ۲ موضوع (مریوان و لویزان) از سوی آژانس بدون هیچ گونه توضیح فنی مجدد به دایره سوالات آژانس در ۲ گزارش اخیر فصلی شورای حکام بازگشته است. هر چند آژانس در قطعنامه اول آذر، از ایران خواسته «توضیحات معتبر فنی درباره وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ۲ مکان(ورامین و تورقوزآباد) اعلام نشده» ارائه کند؛ اما طرح ابهامات درباره مریوان و لویزان در گزارش‌های فصلی این شائبه را ایجاد می‌کند که آژانس هم‌چنان به دنبال بهانه‌گیری از ایران است.

موضوع ۲ مکان

«ورامین»؛ ایران بارها به آژانس توضیح داده است که هیچ مکان اعلام نشده‌ای (که اعلام آن) طبق موافقت‌نامه پادمان جامع (CSA) الزامی باشد، وجود نداشته است. از این رو ادعای وجود «کارخانه در مقیاس آزمایشی اعلام نشده که بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ مورد استفاده قرار می‌گرفته است» را فاقد اطلاعات موثق و اسناد معتبر تایید شده، دانسته و ارائه این اسناد جعلی را از سوی رژیم صهیونیستی با سوءنیت می‌داند که آژانس نباید به آن توجه کند. درباره مکان مورد ادعا در «ورامین»، آژانس صرفاً به تصاویر ماهواره‌ای بی‌کیفیت برای ارزیابی اینکه «کانتینرهای خارج شده از ورامین در نهایت به تورقوزآباد منتقل شدند...» اشاره کرده که از نظر ایران این تصاویر برای اثبات این ادعا، کافی و صحیح نیست، زیرا هزاران کانتینر مشابه در سراسر کشور در حال حرکت هستند.

«تورقوزآباد»؛ ایران اعلام کرده است که ارزیابی آژانس بر اساس اطلاعات و شواهد معتبر نیست. تورقوزآباد در واقع یک مکان صنعتی است که شامل انواع انبارها و اماکن نگهداری مواد شوینده، مواد شیمیایی، مواد غذایی، پارچه و منسوجات، لاستیک و قطعات خودرو، لوله و اتصالات و برخی ضایعات صنعتی است. محل مورد نظر، یک انبار ضایعات صنعتی است که جابجایی کانتینر در آن یک فعالیت معمول بوده است. جابجایی کانتینرها از یک مکان صنعتی به مکان دیگر که یک فعالیت معمول است نمی‌تواند دلیل محکمی برای هر ادعایی در نظر گرفته شود. ایران در رایزنی با آژانس تاکید کرد است که در تحقیقات مبسوط در زمینه سابقه فعالیت‌های انجام شده در این مکان، به استثنای خرابکاری که محتمل‌ترین نشانه است، هیچ دلیل دیگری برای وجود ذرات اورانیوم را نمی‌توان درنظر گرفت.

یادآور می‌شود که موضوع فعالیت‌های احتمالی هسته‌ای ایران در گذشته از جمله موضوعات مطرح شده درباره چهار مکان مذکور به قبل از ۲۰۰۳ برمی‌گردد.

گروسی و گزارش جامع

شایان ذکر است، گزارش جامع یا کامل، شامل بیان جزییات کاملی از همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ارزیابی توانایی آژانس برای راستی‌آزمایی پایبندی ایران به تعهدات پادمانی خود، به‌ویژه عدم انحراف مواد هسته‌ای و ارائه جزییات شفاف‌تر درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در مورد همکاری تهران با آژانس درباره ذرات اورانیوم یافت‌ شده در محل‌های اعلام‌ نشده است و این ارزیابی باید تا حداکثر بهار ۲۰۲۵، برای بررسی توسط شورای حکام ارائه شود. با توجه به اینکه زمان‌بندی مشخصی برای ارائه گزارش مطرح نشده است، هر زمان مدیرکل تشخیص دهد اطلاعات و داده‌هایش کافی است در چارچوب نشست‌ فصلی شورای حکام در ژوئن یا با درخواست یک نشست ویژه در شورای حکام، گزارش را ارائه خواهد کرد.

گزارش جامع با این هدف تهیه می‌شود که به اعضای شورای حکام دید کلی‌تری نسبت به برنامه هسته‌ای ایران و روند همکاری‌های ایران با آژانس ارائه کند؛ این گزارش می‌تواند همکاری و شفافیت در روند فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تایید کند یا بالعکس. در صورتی که شفافیت و عدم انحراف فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تایید کند، پرونده‌ سوالات آژانس و ابهامات و اتهامات علیه ایران در شورای حکام در چارچوب سوالات و موضوعاتی که در قطعنامه آذرماه مطرح شده، بسته می‌شود. در غیر این صورت، این احتمال که موضوع از شورای حکام به شورای امنیت ارجاع شود نیز وجود دارد. 

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره گزارش جامع مدیرکل، بعد از احتمال ارجاع از شورای حکام به شورای امنیت، موضوعات و نکاتی است که مدیرکل در این گزارش می‌تواند خارج از آنچه تاکنون در گزارش‌هایش درباره ایران آورده، مطرح کند و اتهامات جدیدی را علیه ایران دامن بزند. 

در عین حال تجربه مذاکرات فنی و سیاسی در بحث هسته‌ای ایران از ابتدای شکل‌گیری این موضوع در شورای حکام ثابت کرده است، حل و فصل مسائل فنی با آژانس کاملا تحت تاثیر مذاکرات و توافقات سیاسی است. این یک واقعیت بدیهی است که آژانس هویت مستقل و بی‌طرفانه‌ای از کشورهای صاحب نفوذ هسته‌ای در شورای حکام و شورای امنیت ندارد و کاملا تحت فرمان این کشورهاست. از این رو رفت‌ و آمدهای گروسی به تهران تا وقتی توافقی میان ایران و آمریکا یا ایران و طرف‌های دیگر برای رسیدن به یک توافق جامع شکل نگیرد، صرفا نمایشی است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ابتدای طرح موضوع هسته‌ای ایران، به عنوان ابزار فشار علیه تهران استفاده شده و هم‌چنان در بر همان پاشنه می‌چرخد. 

سفر مدیرکل آژانس چند روز قبل از دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مسقط، نشان‌دهنده حسن‌نیت تهران برای همکاری و تعامل برای رفع نگرانی‌های بین‌المللی و حل و فصل مساله هسته‌ای در ۲ بعد فنی و سیاسی است، البته اگر طرف‌های مقابل به حقوق متقابل ایران در استفاده از انرژی هسته‌ای و رفع تحریم‌ها احترام بگذارند.

منبع: ایسنا