ضاحیه در جنوب بیروت، مقر حزب الله لبنان کجاست و چرا مهم است؟

شب گذشته جنگنده‌های اسرائیلی منطقه‌ «المریجه» در نزدیکی فرودگاه بیروت در ضاحیه جنوبی را با هدف ترور چهره‌های اصلی حماس به‌شدت بمباران کردند. نیروی هوایی اسرائیل عصر ششم مهرماه ۱۴۰۳ نیز، مرکز فرماندهی منطقه شیعه نشین «ضاحیه» در جنوب لبنان را هدف قرار داد و در پی این حملات سخنگوی ارتش اسرائیل اعلام کرد که حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله لبنان به شهادت رسیده است. در این حمله از بمب‌های ۵ هزار پوندی ساخت آمریکا استفاده شد تا مرکز فرماندهی که بنا بر گزارش‌ها در زیر زمین در ضاحیه قرار دارد، منهدم شود. در این حمله حداقل شش نفر کشته و بیش از ۹۱ نفر زخمی شدند.این حمله پس از سخنرانی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در سازمان ملل رخ داد، جایی که او بر تعهد اسرائیل به تلاش‌هایش علیه حزب‌الله تأکید کرد.

عملیات اسرائیل علیه حزب الله در ماه جاری با انفجار پیجر‌ها و بی‌سیم‌های حزب‌الله لبنان و همچنین ترور ابراهیم عقیل، فرمانده یگان رضوان و فواد شکر یکی دیگر از رهبران ارشد نظامی حزب‌الله مجموعه اقدامات اسرائیل در ۱۰ روز گذشته بود که حالا با بمباران ضاحیه لبنان وارد فاز جدیدی شده است. برخی منابع اسرائیلی می‌گویند برنامه بعدی اسرائیل حمله زمینی به لبنان است.

اما «ضاحیه» لبنان که قرارگاه حزب الله لبنان در آن قرار گرفته کجاست و چه مختصات استراتژیکی دارد؟

ضاحیه؛ مرکز ثقل زندگی شیعیان بیروت و میزبان یک سوم جمعیت لبنان

ضاحیه از مناطق شیعه‌نشین حاشیه جنوب بیروت است. ضاحیه، در عمل محل اصلی زندگی شیعیان بیروت است. این منطقه با ۲۸ کیلومتر مربع مساحت، بیش از یک و نیم میلیون نفر را در خود جای داده‌است. ضاحیه از قسمت جنوب با منطقه خلده، از شمال با طیونه، از شرق با مناطق عین الرمانه و حدث و از غرب با سواحل منطقه اوزاعی همسایه است. ضاحیه جنوبی بیروت از لحاظ اداری تابع استان جبل لبنان است و در گذشته به نام مناطق ساحل متن جنوبی در استان المتن معروف بود.

بیش از یک سوم جمعیت لبنان یعنی حدود یک و نیم میلیون نفر در ضاحیه زندگی می‌کنند. مساحت ۲۸ کیلومتر مربعی این منطقه در مقابل مساحت اندکی بیش از ۱۰ هزار کیلومتری کل لبنان نشان می‌دهد که پرجمعیت‌ترین منطقه مسکونی این کشور همین منطقه است.

ساکنان این منطقه حدوداً ۵۳ درصد از جنوب، ۲۱ درصد از استان بقاع، ۱۴ درصد از بیروت، ۱۰ درصد از جبل لبنان و بقیه از سایر مناطق این کشور هستند. رشد جمعیت مناطق ضاحیه جنوبی بیروت در طول تاریخ لبنان همواره رو به افزایش بوده‌است.

ضاحیه در جنوب بیروت، مقر حزب الله لبنان کجاست و چرا مهم است؟

تاریخچه تعرض‌ها به ضاحیه

در دوران استقلال لبنان در سال ۱۹۴۳(۱۳۲۲ شمسی) موج مهاجرت مردم از مناطق روستایی جنوب، بقاع و جبل به سوی بیروت برای یافتن کار و زندگی بهتر افزایش یافت. اکثر این مهاجران، مردمان فقیر، کشاورزان و ساکنان روستا‌ها بودند. ۵ سال بعد به دنبال اشغال فلسطین به دست اسرائیل در سال ۱۹۴۸(۱۳۲۷شمسی) و آنچه در ادبیات مقاومت «یوم النکبه»  خوانده می‌شود، هزاران فلسطینی به سوی لبنان مهاجرت کردند و دولت لبنان اردوگاهی را در نزدیکی بزرگراه فرودگاه واقع در منطقه بُرجُ البَراجِنَه و اردوگاه‌های دیگری نیز در منطقه جنوب بیروت به نام صبرا و شتیلا برپا کرد. بدین ترتیب ضاحیه جنوبی بیروت، تقریباً ۳۰ هزار پناهنده فلسطینی را در خود جای داد.

در سال ۱۹۷۹ با افزایش حملات اسرائیل به روستا‌ها و مناطق جنوب لبنان، به خصوص مناطق نزدیک به مرز فلسطین اشغالی، شمار بسیاری از ساکنان این مناطق به سوی مناطق داخلی لبنان مهاجرت کردند و بدین ترتیب مساحت این مناطق روز به روز گسترده‌تر شد و افراد بیشتری را در خود جای داد.

با شروع جنگ داخلی لبنان و خطر تقسیم لبنان به مناطق کوچک و پراکنده، شمار زیادی از مسلمانان شیعه مناطق شرقی بیروت مانند النبعه، الدکوانه، تل الزعتر، حاره الغوارنه و جبیل که در اثر کثرت جنایت‌ها و خشونت‌های ناشی از جنگ به تنگ آمده بودند، مجبور به ترک خانه‌های خود و سکونت در ضاحیه جنوبی بیروت شدند.

مرز‌های جغرافیایی ضاحیه

این منطقه از شمال به مرکز شهر بیروت و از جنوب به مناطق کوهستانی و مناطق شیعه‌نشین می‌رسد. ضاحیه از غرب به دریای مدیترانه محدود شده و از شرق به تپه‌ها و ارتفاعات کوهستانی کشیده شده است.

این منطقه در مجاورت فرودگاه بین‌المللی رفیق حریری قرار دارد که اهمیت استراتژیک آن را افزایش داده است. علاوه بر این، منطقه ضاحیه به دلیل تراکم جمعیتی و نزدیکی به مناطق حساس، همواره در مرکز توجه‌های سیاسی و نظامی بوده است.

ضاحیه در جنوب بیروت، مقر حزب الله لبنان کجاست و چرا مهم است؟

مراکز مهم ضاحیه؛ از دفتر سازمان ملل و سفارتخانه‌ها تا مقر حزب الله

ضاحیه جنوبی بیروت دارای ساختمان‌های اداری، فروشگاه‌های بزرگ، مراکز صنعتی، مالی، اقتصادی و مراکز مهمی، چون سفارت ایران، کویت، مغرب، یمن، دفتر سازمان ملل و آژانش بین المللی حمایت از آوارگان فلسطینی است.

فرودگاه بین المللی بیروت، ورزشگاه الریاضیه، وزارت کار، وزارت مهاجران، مؤسسه اوجیرو (مخابرات لبنان)، سازمان شبکه آبرسانی و مرکز مجلس اسلامی اعلای شیعی نیز در این منطقه قرار دارد. در این منطقه بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های فراوانی از جمله الرسول الاعظم، الزهراء، بهمن، ساحل، دولتی حریری، برج البراجنه، عکا، الغدیر و بسیاری دیگر از مراکز درمانی و بهداشتی وجود دارد.

در ضاحیه جنوبی بیروت همچنین حوزه‌های دینی، دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های مختلف مانند آموزشگاه شرعی اسلامی، حوزه رسول الاکرم، دانشگاه دعوت اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی و بسیاری از مراکز فنی حرفه‌ای و تربیتی خصوصی قرار دارند.

در این منطقه همچنین شبکه‌ها و مراکز مختلف خبری و رسانه‌ای از قبیل العالم، المنار، ان. بی. ان، الایمان، النور، الرساله، البشائر و البصائر فعالیت دارند.

ضاحیه جنوبی همچنین منازل و دفتر‌های بسیاری از علمای شیعه و به ویژه مسؤولان حزب الله را در خود جای داده است؛ این منطقه مرکز تجمع علمای مسلمان و بسیاری از مؤسسه‌های خدماتی است.

وضعیت فقیر شهرنشینی در ضاحیه

خبرگزاری ایرنا در گزارشی حدود یک دهه پیش از این «از وضعیت فقیر زندگی شهروندان» ضاحیه نوشته و تاکید کرد که «خیابان‌ها و کوچه‌های ضاحیه جنوبی بیروت، نشانگر فقر کامل محله و عدم توجه و رسیدگی دولت به آن است. در ضاحیه خیابان‌هایی وجود دارد که از سال‌ها پیش مرمت و بازسازی نشده‌اند و آثار جنگ و ترکش، گلوله‌ها و چاله‌های زیاد بر سطح آن‌ها دیده می‌شود. خیابا‌های تنگ و شلوغ ضاحیه جنوبی بیروت، همچنان از اجرای طرح‌های ساخت و ساز رنج می‌برد و رفت و آمد خودرو‌های سازمانی، کارگری و همچنین حرکت اتوبوس‌های متعلق به مدرسه‌ها به سوی پایتخت، صبح‌ها باعث به وجود آمدن ترافیکی سنگین در نواحی تلاقی جنوب شهر بیروت با خروجی‌های ضاحیه جنوبی بیروت می‌شود».

در این گزارش همچنین تاکید شده است که «ضاحیه جنوبی بیروت، یکی از مناطق فقیر و محروم لبنان به شمار می‌آید و تعداد بی شماری از مردم با درآمد کم را در خود جای داده است؛ این منطقه همچنین از پوشش خدمات دولتی محروم است به عنوان مثال مردم از وضعیت برق در این منطقه رنج می‌برند و برخی از مردم برای روشن کردن لامپ منازل خود، مجبور به رشوه دادن به مسؤولان برق می‌شوند».

در بخش دیگری از گزارش ایرنا درباره وضعیت بغرنج آب در ضاحیه نیز گفته شده است: «در رابطه با تأمین آب آشامیدنی در ضاحیه جنوبی بیروت نیز باید گفت به علت آلوده بودن شبکه آبرسانی ضاحیه جنوبی بیروت، برخی از مردم برای تأمین آب سالم به حفر چاه آب پرداخته‌اند و برخی نیز مجبور می‌شوند، آب سالم را از محل توزیع کنندگان آب، با قیمت بالا، خریداری کنند».

ضاحیه و حمله ۳۳ روزه اسرائیل

در جنگ ۳۳ روزه، ارتش اسرائیل بخش‌های زیادی از ضاحیه که احتمال حضور سیدحسن نصرالله در آن را می‌دادند، با خاک یکسان کردند، اما نتوانستند اثری از وی پیدا کنند. با این وجود چه آن زمان و چه امروز که اخبار غیررسمی مبنی بر ترور نصرالله در حملات روز گذشته اسرائیل مطرح می‌شود، در فرهنگ و باور عمومی مردم بیروت، حسن نصرالله بدون اطلاع سایرین در میان مردم و در قلب ضاحیه زندگی می‌کرده است.

طی این حمله در نبرد ۳۳ روزه، ۲۷۰ واحد مسکونی بزرگ و ۲۵ هنرستان فنی حرفه‌ای و ۱۱ مدرسه به طور کامل خراب شدند. در پایان جنگ سی وسه روزه، عملیات بازسازی مناطق جنگ زده که نام «وعد» به آن اطلاق شد، توسط حزب الله در ضاحیه و منطقه حاره حریک که متحمل بیشترین خسارت‌ها شده بود، شروع شد.

علاوه بر این، در حمله سال ۱۹۸۲(۱۳۶۱ شمسی) اسرائیل به لبنان، بخش وسیعی از مناطق جنوب لبنان از سوی اسرائیل اشغال شد، بخش بزرگی از این مناطق که اغلب به طایفه شیعه تعلق داشت، از ساکنین آن خالی و خانه‌های بسیاری نابود شد و زمین‌های کشاورزی زیادی به اشغال اسرائیل درآمد و هزاران نفر از اهالی جنوب، به سوی ضاحیه جنوبی بیروت فرار کردند؛ این اشغال به مدت ۱۸ سال ادامه داشت.

حزب الله و ضاحیه

رسانه‌های عربی نزدیک به حزب الله لبنان می‌گویند، حضور مرکز حزب الله لبنان در این منطقه دستاورد‌هایی نیز برای ضاحیه داشته است. به طور مثال آن‌ها تاکید دارند که بعد از تلفات هر حمله و اشغال اسرائیل این حزب الله لبنان بوده که بازسازی این مناطق برای زندگی مردم را انجام داده است.

حالا، اما به نظر می‌رسد دوران جدیدی برای ضاحیه و مناطق دیگر جنوب لبنان آغاز شده است؛ اسرائیل با حمله به مقر حزب الله و احتمالا ترور تعدادی از فرماندهان دیگر همزمان با حمله به زیرساخت‌های حزب الله، احتمالا در پی زمینه سازی برای حمله زمینی سریع و اثرگذارتر از قبل به جنوب لبنان است. مجموعه اقداماتی که در هدف قرار دادن سازمان کنترل و فرماندهی و سازمان رزم حزب الله حزب الله انجام شده نیز در راستای همین هدف بوده است.

منبع: رویداد 24