کاهش 30 درصدی مصرف دخانیات؛ هدف یا آرزو

به گزارش نامه نیوز، آمارهای رسمی و غیررسمی افزایش گرایش مصرف به دخانیات در سنین پایین را خبر می دهد و این نتیجه نشان از ناکافی بودن اقدامات مقابله ای با دخانیات در دهه های اخیر دارد.

اگر این اقدامات تاکنون موثر واقع می شد، تابوی مصرف سیگار و قلیان میان برخی خانواده ها و گروه های سنی پایین شکسته نمی شد و سیگار کشیدن و مصرف قلیان در میان زنان و دختران از یک ژستِ گه گاه، جای خود را به رفتاری عادی با پذیرش نسبی نمی داد. انفعال حوزه های فرهنگی در زمینه کنترل مصرف دخانیات را می توان از مهمترین عوامل دامن زدن به مصرف سیگار، قلیان و ... عنوان کرد.

اینگونه است که سازمان جهانی بهداشت به تازگی اعلام کرده ایران نه تنها به هدف کاهش 30 درصدی مصرف دخانیات تا سال 2025 میلادی نخواهد رسید بلکه با افزایش مصرف دخانیات نیز روبه رو خواهد شد. موانع اصلی تحقق اهداف مقابله ای با دخانیات چیست؟ آیا تلاش های گسترده مسئولان در این حوزه نتیجه ای در برداشته است؟

** غفلت از آموزش و آگاه سازی

در نخستین حلقه از کنترل مصرف دخانیات، به جای خالی آموزش و آگاه سازی نسبت به پیامدهای مصرف دخانیات برمی خوریم. پیشتر سیگار، قلیان یا حتی مواد مخدر تنها میان بزرگسالان و افراد میانسال دست به دست می شد اما اکنون نوجوانان و زنانی را می بینیم که به مصرف کنندگان دخانیات پیوسته اند. بسیاری از این افراد، احساس بزرگی و پختگی، کم نیاوردن در گروه همسالان، مدگرایی، سرگرمی و تفریح را توجیهی بر مصرف خود اعلام می کنند.

بیان این قبیل دلایل به روشنی بر فقر آگاهی و آموزش دلالت دارد؛ مرجعی نبوده که به آنان بگوید سیگار کشیدن به معنای بزرگ شدن نیست، آموزش دهد که راه های بهتر و لذت بخش تری برای تفریح به جز قلیان کشی یا مصرف مواد وجود دارد، کسی به آنان نگفته است در پسِ این مدگرایی بی هدف چه مضرات جسمی نهفته است، نیاموخته اند که چگونه با تقویت مهارت ها و استعدادها خود را میان گروه همسالان معرفی و عرضه کنند، نمی دانند راه سالم زیستن و لذت بردن از زندگی چیست؟

جدا از مسئولیتی که در حوزه تربیت و آگاهی بخشی به دوش آموزش و پرورش است، خانواده نیز مسئول اصلی انتقال فرهنگ مصرف دخانیات هستند. پدری که خود مصرف کننده سیگار یا مواد مخدر بوده، الگویی برای فرزند پسر خود خواهد بود یا مادری که قلیان می کشد، مانع دختر خود در قلیان کشیدن نخواهد شد.

بنابراین، جامعه هدف در مبحث آموزش در کنترل دخانیات تنها کودکان، نوجوانان و جوانان نخواهند بود بلکه ورود والدین نیز به چرخه آموزش ضروری است چرا که پدران و مادرانی که گرایش به مصرف دخانیات دارند خود محصول نظام بدون آموزشی هستند که به الگوی نسل های بعدی تبدیل شده اند.

** دسترسی به دخانیات؛ ساده و سریع

دخانیات جزو دردسترس ترین کالاها در کشور است. در حالی که زمان تهیه سیگار در برخی کشورها به چند ده دقیقه می رسد در ایران با توقفی چند ثانیه ای کنار یک دکه روزنامه فروشی یا مغازه می توان سیگار یا توتون تهیه کرد. این مدت زمان کم شامل حال دسترسی به انواع مواد مخدر نیز می شود. بی توجهی به قانون ممنوعیت فروش دخانیات به افراد زیر 18 سال را کنار این مساله که بگذاریم، جای خالی نظارت قانونی بر شیوه های تهیه دخانیات نمایان می شود.

در این زمینه خلاءهای قانونی در کنار نبود نظارت های اجرایی قانون، باعث شده تا این آسیب، چندان جدی انگاشته نشود. در ماده 12 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات، فروش یا عرضه به افراد زیر هجده سال یا به واسطه این افراد، علاوه بر ضبط فرآورده‌ های دخانی کشف شده نزد متخلف‌، جزای نقدی از یکصد هزار ریال تا پانصد هزار ریال به دنبال دارد. با توجه به اینکه این قانون در سال 1385 به تصویب رسیده است، اکنون با گذشت 12 سال به نظر می رسد چنین مبالغی به عنوان جریمه فروش سیگار یا توتون و تنباکو به افراد زیر 18 سال، چندان بازدارنده نخواهد بود.

فروش سیگار به تعداد اندک و خارج از جعبه نیز به رغم اینکه در قانون بر ممنوعیت آن تاکید شده است، امری عادی تلقی می شود. بر اساس ماده 16 این قانون، فروشندگان مکلفند فرآورده‌ های دخانی را در بسته‌ های مذکور عرضه نمایند، عرضه و فروش بسته‌ های بازشده فرآورده‌ های دخانی ممنوع است‌. متخلفان بر اساس این ماده نیز به جریمه اندکی محکوم می شوند.

عرضه دخانیات در دکه هایی که گاه قدرت صاحبان آن به گفته مسئولان شهرداری تهران، مانع برخورد با آن ها می شود، از دیگر موانع کنترل مصرف دخانیات به شمار می رود. این در حالی است که در قانون جامع کنترل دخانیات آمده است؛ توزیع فرآورده‌های دخانی از سوی اشخاص فاقد پروانه فروش ممنوع است‌، اما آیا همه مراکز فروش سیگار و سایر دخانیات دارای پروانه هستند؟

** استفساریه قانون جامع کنترل دخانیات، تشویق و تبلیغ دخانیات

استفساریه تبصره یک ماده 13 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مبنی بر خروج قهوه خانه ها از دایره اماکن عمومی که دهم بهمن ماه سال گذشته در مجلس اعلام وصول شد و اکنون در انتظار تصویب به سرمی برد، مخالفت های بسیاری به ویژه میان مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به دنبال داشته است.

به گفته مخالفان، این طرح نه تنها مصرف دخانیات به ویژه قلیان را تبلیغ خواهد کرد بلکه ابهامات بسیاری دارد. در صورت خصوصی تلقی شدن قهوه خانه ها، آیا مسئولان وزارت بهداشت برای بررسی سلامت مواد غذایی استفاده شده در قهوه خانه ها، اجازه ورود به آن را خواهند داشت؟ در صورت بروز جرم و جنایت در این اماکن که خصوصی تلقی می شوند، آیا پلیس می تواند وارد عمل شود؟ آیا نظارتی بر مواد دخانی مصرف شده در این اماکن صورت خواهد گرفت؟ طرح چنین استفساریه ای آیا نشانی بر نفوذ واردکنندگان، توزیع کنندگان و اتحادیه های مربوط به دخانیات نیست؟

** مالیات و قیمت پایین؛ بازدارنده یا مشوق؟

ارزان بودن و مالیات های پایین برای دخانیات آفت جدی است که بر میزان گرایش مردم به مصرف می افزاید. افزایش مالیات و قیمت دخانیات نیز از آن دسته موضوعاتی است که مخالفت و موافقت های بسیاری به دنبال داشته است. عده ای معتقدند سیگار و سایر دخانیات در حال حاضر با قیمت اندک در کشور به دست مصرف کننده می رسد و شماری دیگر با افزایش قیمت آن مخالفت می کنند.

سازمان وزارت بهداشت جهانی در تازه ترین گزارش خود از دولت ها خواسته تا مالیات سیگار، توتون، الکل و غذاهای پرچرب را با هدف حفظ سلامتی مردم افزایش دهند.

مسئولان بهداشت و درمان کشور با بیان اینکه سن مصرف کاهش دخانیات در کشور به شدت کاهش یافته، عنوان می کنند که قیمت سیگار در ایران واقعی نیست. بسیاری از کشورهای پیشرو در کنترل مصرف دخانیات با اعمال مالیات های سنگین، مصرف این مواد را کنترل کرده اند.

در کشور ما نیز موضوع مالیات بر دخانیات از سال گذشته جدی تر گرفته شد و بر این اساس از ابتدای سال 1397 مصوب شد که به قیمت خرده فروشی هر نخ سیگار تولید داخل با نشان های داخلی، خارجی و وارداتی عوارض تعلق گیرد. اگرچه هنوز به باور بسیاری، این میزان مالیات اندک است اما شروعی مثبت برای افزایش قیمت و مالیات دخانیات در کشور ارزیابی می شود.

موارد اشاره شده هر یک به نوعی افراد را نه تنها از مصرف دخانیات بازنمی دارد بلکه به نوعی تشویق به استعمال دخانیات است. کارشناسان این حوزه نقدهای بسیار جدی به رسانه ها به عنوان مروجان فرهنگ و آموزش دارند. از دید این کارشناسان، رسانه های تصویری چون تلویزیون و سینما و نیز تئاتر به جای ایفای نقش کنترل کننده در مصرف دخانیات، بازیگران اصلی و قهرمان نمایش ها را در نقش یک فرد سیگاری شخصیت پردازی می کنند. مجموعه این عوامل دست به دست داده تا تحقق هدف کاهش 30 درصدی مصرف دخانیات در کشور تا هفت سال آینده در هاله ای از ابهام قرار گیرد.

منبع: ایرنا