رشد روانی و روانشناسی کودک

آگاهی بر اینکه چگونه تجارب اولیه زندگی ، شخصیت فرد را قالب ریزی مینماید ممکن است از نظر علمی به ما کمک کند تا در تربیت کودکانمان عاقلانه تر گام برداریم . بسیاری از مسایلی که جامعه با آن دست به گریبان است شاید از این طریق قابل پیشگیری باشد ، که ما در باره نحوه تاثیر رفتار و نگرشهای والدین بر کودکان ، چگونگی پیدایش این مسائل و راههای حل و فصل آنهادر سنین پائین تر شناخت دقیق تری داشته باشیم.

رشد روانشناسی کودک

یک روانشناس رشد مایلست بداند که چگونه و چرا موجود انسانی رشد می کند و از حالت اولیه جنینی خود بصورت بزرگسال تغییر شکل میدهد. بدین ترتیب شاید تعریف رشد عبارت باشد از تغییرات در ساخت بدنی ، عصبی رفتار و نشانه های ویژه شخص که همه به ترتیب بروز می کنند و در حدی با ثباتند.

یکی از اهداف روان شناسی رشد درک تغییرات ناشی از سن است که ظاهرا همگانی است تغییراتی که در همه کودکان صرف نظر از فرهنگی که در آن بزرگ شده اند یا آنچه بر آنها گذشته است بوجود می آید.

مثلا کودکان سراسر جهان در دو تا سه ماه اول زندگی به چهره آدمها لبخند میزنند، اولین کلمه را حدود ۱۲ ماهگی بر زبان می آورند و در ۱۳ ماهگی بدون کمک دیگران راه میروند. روانشناسان می کوشند تا ابتدا این تغییرات را توضیح دهند سپس می کوشند توضیح دهند که چرا چنین تغییراتی روی میدهد و چه الگوهای عصبی و چه تجاربی در آنها تاثیر می کند.

دومین موضوع مهم در روانشناسی رشد توضیح تفاوتهای فردی در رفتار است. بعضی از نوزادان وقتی مادر از آنها دور میشود با گریه واکنش نشان میدهند، بعضی دیگر سرگرم بازی میشوند، بعضی از کودکان مفاهیم ریاضی را به سرعت می آموزند و برای بعضی دیگر این مفاهیم دشوار است.

سومین موضوع روانشناسی رشد این است که غالب رفتارهای کودکان بستگی دارد به وضعیت و زمینه هایی که در آن پرورش می یابند. اگر کودکی متوجه شود که همبازیش غالبا دیگران را میزند احتمالا آن رفتار را تقلید خواهد کرد.

این سه شیوه بررسی رفتار کودکان یعنی یافتن الگوهای همگانی، تفاوتهای فردی و تاثیر زمینه ای مربوط به موقعیت کودک همگی برای شناخت کامل رشد ضروری است. در بین علوم انسانی روانشناسی کودک موقع خاصی دارد. شاید کمتر دانشی را از گروه علوم بتوان یافت که نسبت به شناخت مسائل دیگر و رشته های دیگر علوم تا این حد بنیادی باشد.

برای روانشناس ، پزشک، معلم، جامعه شناس ، فیلسوف و....... تبحر در این علم از ضرورتهاست. مطالعه رفتار و تجربیات کودکان مورد توجه گروه کثیری از افراد میباشد. والدین در میان این گروه مقام اول را دارند. محبت آنهابه اطفالشان سبب توجه خاص به رشد جسمانی و تکوین شخصیت آنها گردیده ، بالذتی خاص و احساسی سرشار از شادمانی رشد و نمو کودکان خود را می نگرند.

روانشناسان کودک ارتباط مستقیم و بیشتری با جنبه های مختلف رفتار و تجربه های کودکان داشته در نتیجه علاقمندی زیادتری به این کیفیات نشان میدهند.

دوره های مختلف رشد روانی کودک :

١- دوره قبل از تولد

٢- دوره اول کودکی - از تولد تا سه سالگی

٣- دوره دوم کودکی - از سه سالگی تا هفت سالگی

۴- دوره سوم کودکی - از هفت سالگی تا بلوغ (۲۴)

عوامل حاکم بر رشد:

رشد آدمی را کنش متقابل دائمی بین توارث و محیط تعیین می کند. در لحظه لقاح تعداد زیادی از ویژگیهای فردی تحت تاثیر ساخت وراثتی تخم بارور تعیین شده است.

ژنها یافته های در حال رشد ما را به گونه ای برنامه ریزی می کنند که بصورت یک انسان رشد می یابیم. آمادگی های زیستی در بدو تولد با تجاربی که در دوران رشد کسب میشود در هم می آمیزند و مسیر رشد فردی را تعیین می کنند. تجارب ما بستگی دارد به فرهنگ خاص ، گروه خاص ، گروه اجتماعی و خانواده ای که در آن بزرگ میشویم.

کودک در معرض شرایط بسیار گوناگونی قرار میگیرد، برخی از این شرایط برای همه کودکان یک فرهنگ یکسان است بعضی دیگر ویژه گروه اجتماعی کودک است و برخی دیگر خاص خانواده کودک است.

اینکه آیا وراثت نقش مهمتری در تعیین مسیر رشد آدمی دارد یا محیط ، از دیرباز سئوال بحث

انگیزی بوده است . اما روشن است که این دو عامل جدایی ناپذیرند. رشد نوزاد بستگی دارد به کنش متقابل بین آمادگی های زیستی وی و تجاربی که محیط فراهم می کند.

برای مثال برخلاف سایر جانداران تقریبا همه کودکان آدمی با توانایی یادگیری زبان گفتاری بدنیا می آیند و در جریان رشد عادی خود حرف زدن یاد میگیرند اما پیش از رسیدن به سطح معین رشد عصبی قادر به تکلم نیستند. به این معنا که هیچ کودکی قبل از یکسالگی نمیتواند در گفتار خود جمله بکار برد.

کودکان پرورش یافته در محیطی که افراد با آنها صحبت میکنند و آنان را تشویق می کنند زودتر زبان می گشایند تا کودکانی که چنین شرایطی را ندارند. واضح است که کودکان زبان ویژه فرهنگ خود را بکار می برند. به این ترتیب در زبان آموزی هم عوامل زیستی و هم عوامل محیطی دخالت دارد. بسیاری از جنبه های رشد آدمی از این لحاظ به همدیگر شباهت دارند که حاصل آنها وابسته به کنش متقابل بین آمادگیهای زیستی و تجارب محیطی است.

وقتی روانشناسان از مراحل رشد سخن میگویند مفهوم دقیق تری را در نظر دارند، مفهوم مراحل بیان این مطلب است که :

۱- در یک مرحله مشخص رفتارها بر محور یک مقوله غالب سازمان می یابند.

۲- رفتارهایی که در مرحله مشخصی ظاهر میشوند از لحاظ کیفی با رفتارهای مراحل قبلی یا

بعدی فرق دارند.

٣- همه کودکان مراحل همانندی را به ترتیب همانندی طی می کنند. عوامل محیطی ممکن است رشد را تسریع یا کند سازد اما ترتیب توالی مراحل تغییرناپذیر است، به این معناست که هیچ کودکی بدون گذراندن مرحله قبلی نمیتواند گام به مرحله بعدی بگذارد.

تاثیر دوران پیش از تولد در رشد شخصیت :

در این زمینه تحقیقات زیادی صورت نگرفته ولی معتقدند که عدم علاقه مادر به بچه دار شدن ممکن است موجب یک زایمان پیش رس گردد. زودرسی نیز در رشد روانی و جسمانی تاثیر میگذارد. هرقدر نوزاد کم سن تر و زود رس تر باشد احتمال اختلال روانی و جسمانی بیشتر است . کودکان نارس بیشتر تحت تأثیر محیطشان قرار میگیرند. عدم توجه نسبی شوهر طی بارداری و نگرانی های مادی ناشی از آمدن کودک از عوامل موثر بر بچه میباشند.

کلینیک مشاوره و روانشناسی خانه شیرین با هدف بالا بردن سطح سلامت روان در اجتماع پس از اخذ مجوز رسمی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره از سال 1389 با مدیریت دکتر شیرین ولی زاده نخبه کشوری و عضو انجمن روانشناسان امریکا, در محیطی آرام، تجهیزات به روز و تیمی با تجربه فعالیت خود را آغاز کرده و امیدوار است گامی هرچند کوچک در مسیر سلامت روان جامعه بردارد.

این مرکز طیف گسترده‌ای از مشکلات روانشناسی را پوشش داده که از جمله آن می‌توان به مشاوره و روانشناسی کودک و نوجوان, مشاوره فردی، زوج درمانی، مشاوره خانواده و گروهی, روانپزشکی و … اشاره نمود.