رقابت بر سر منابع گازی جهان/ گاز جای نفت را می‌گیرد؟

از بین 39 کشوری که منابع گازی برای صادرات دارند، ایران با وجود داشتن دومین منابع گازی دنیا،در ردیف بیست و پنجمین صادرکننده دنیا قرار دارد.این درحالی است که ۲۰ درصد مصرف جهانی انرژی را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد که البته پیش بینی هاحکایت از آن دارد که این رشد با آهنگ ۲٫۴ درصد در حال رشد است. ایران 45 میدان گازی و ۹۲ مخزن گازی دارد؛اما صادرات آن با توجه به میزان منابع موجود نسبت به سایر درآمدهای کشور ناچیز است.از 17 همسایه ایران، حداقل 16 همسایه نزدیک تقاضای گاز دارند،اما برای پاسخ به این تقاضا گاهی آمادگی نداشتیم و گاهی دیپلماسی در چانه زنی.قراردادهایی هم که بسته شد،در میانه راه به اما و اگر رسیدند؛درست مثلا قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه،یا صادرات به پاکستان. قراردادهایی که به اما و اگر رسیدند،یا به دلیل شرایط خاص بین المللی ایران در حوزه تحریم ها بود،یا نوع قراردادها به گونه ای محکم نبود که منافع ایران تامین شود.در نتیجه همواره یکی از مسایل چالش برانگیز ایران در حوزه دیپلماسی منطقه ای چانه زنی بر سر صادرات گاز بوده است.این اتفاق به ویژه در دولت نهم و دهم تشدید شد،به گونه ای که بسیاری از بازارهای صادراتی که بالقوه می توانستند،بازار پایداری برای گاز ایران باشند،از دست رفت. روند رو به افزایش صادرات گزارش های رسمی حاکی است که از میزان تولید و صادرات گاز نشان می دهد که تولید گازطی سالهای 92 تا 93 روندی افزایشی داشته است،به طوری که از 167.285 میلیون متر مکعب در سال 92 به 201.775 میلیون متر مکعب در سال 93 افزایش یافته است.تولید سه ماهه نخست سال جاری نیز عملکرد 51.455 میلیون متر مکعب را به ثبت رسانده است که در مقایسه با سال قبل روند افزایشی دارد. در مقابل صادرات گاز در سال 91 معادل 8.533 میلیون مترمکعب بوده که نسبت به صادرات سال 90 به میزان 8.695 میلیون متر مکعب با کاهش 162 میلیون متر مکعبی دارد.این در حالی است که طی سالهای 92 و 93 صادرات گاز روندی صعودی داشته است.در سال 93 میزان صادرات گاز به میزان 8.965 میلیون متر مکعب بوده است. مشتری های گازی ترکمنستان ،ترکیه و ارمنستان سه کشوری هستند که ایران با آنها قرارداد صادرات گاز دارد.اگرچه پاکستان و هند دو مشتری احتمالی گاز ایران هستند،اما هنوز به طور قطع برای خرید گاز اعلام آمادگی نکرده اند،خصوصا آنکه خط لوله صلح نیز سرنوشتی نامشخص دارد. افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان ، قرقیزستان و آذربایجان در نوار شمالی به طور بلقوه مشتری نفت ایران خواهند بود،به شرط آنکه نخست شرایط تولید و صادرات مهیا شود و سپس در بازار بین المللی فروشنده منصف و همیشگی باشیم. البته ازکشورهای امارات متحده عربی، کویت و عمان به عنوان سه مشتری دست به نقد گازهای ترش پارس جنوبی در منطقه خلیج فارس یاد می‌شود،چه آنکه کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس گزینه دیگری برای واردات گاز با قیمت منطقی به جز ایران در اختیار ندارند زیرا از یکسو قطر به دلیل تولید سالانه ۷۷ میلیون تن ال‌ان‌جی گاز مازادی برای فروش به کشورهای عربی ندارد و از طرف دیگر واردات ال‌ان‌جی از سایر نقاط جهان هم برای اعراب خلیج فارس در مقایسه با قیمت گاز ایران توجیه اقتصادی ندارد. اخیرا پایگاه خبری پان آرمنین، به نقل از کاخا کالادزه وزیر انرژی گرجستان نوشت: روابط تهران و تفلیس هم اکنون در سطح مطلوبی قرار دارد؛ گرجستان که جایگزین دیگری ندارد، قادر خواهد بود از طریق آذربایجان یا ارمنستان از ایران گاز بخرد. این یک پروژه بلندمدت است. وزیر انرژی گرجستان تصریح کرد: تفلیس پیش تر برای تاسیسات تجاری از شرکت دولتی گازپروم روسیه گاز خریده است و احتمال می رود همکاری بیشتری با این شرکت داشته باشد. در حال حاضر ایران با دو کشور دیگر منطقه قفقاز یعنی آذربایجان و ارمنستان، در بخش گاز، قرارداد همکاری دارد. گاز جای نفت را می گیرد؟ یکی از مهمترین سئوالاتی که اقتصاددانان از دولت ها می پرسند،این است که استراتژی آنها برای قطع وابستگی منابع هزینه ای کشور به درآمد نفت چیست؟تقریبا تمام دولت های بعد از انقلاب بر عدم وابستگی و نفی این موضوع تاکید داشته اند،اما هیچ کدام موفق به اجرای آن نشدند.حالا که استراتژی وزارت نفت ،افزایش تولید گاز بنا شده،این نگرانی ایجاد شده است که نکند در دوران بعد از تحریم ها که قرار است،سرمایه گذاری بر تولید گاز افزایش یابد و دستگاه دیپلماسی هم بر چانه زنی ها برای یافتن مشتریان دائم و خوش حساب بیفزاید،درآمد گاز جای نفت را بگیرد؟ این همان اتفاقی است که نباید سبب شود،درآمدهای گاز صرف منابع هزینه ای بودجه شود.