تلاش‌های چین و روسیه در احیای برجام ثمر خواهد داد؟
ایالات متحده هشتمین دور مذاکرات احیای برجام را آخرین فرصت برای دستیابی به حل و فصل دیپلماتیک مناقشه هسته‌ای خود با ایران قلمداد می‌کند. با این حال همه می‌دانند که تقابل به نفع هیچ کس نیست.
در شرایطی که به دلیل تعطیلات آغاز سال نو میلادی دور هشتم مذاکرات احیای برجام دچار وقفه چندروزه‌ای شده، به نظر می‌رسد روزهای آتی روزهای سرنوشت سازی برای فرجام این مذاکرات جاری در شهر وین تلقی می‌شود. به همین بهانه، کالم لینچ، تحلیل‌گر مسائل بین الملل با انتشار یادداشتی در نشریه فارن پالیسی با عنوان «آخرین تلاش برای نجات توافق ایران» به بررسی آخرین وضعیت این مسئله پرداخته است.
شاید برجام دوام نیاورد!
مذاکرات احیای برجام در شرایطی از این هفته در وین پی گرفته می‌شود که مشخص خواهد شد طبق گفته یکی از مقامات آمریکایی مشخص خواهد شد که توافق هسته‌ای تاریخی با ایران به «جسدی که نمی‌توان احیا کرد» مبدل شده و یا هنوز فرصتی برای نجات توافق وجود دارد.
ایالات متحده هشتمین و آخرین دور مذاکرات را آخرین فرصت برای دستیابی به حل و فصل دیپلماتیک مناقشه هسته‌ای خود با ایران قلمداد می‌کند. مقامات آمریکایی هشدار می‌دهند که پنجره احیای برجام تقریبا در حال بسته شدن است و مقامات آمریکایی معتقدند تنها هفته‌ها و نه ماه‌ها فرصت وجود دارد. یک مقام ارشد آمریکایی به فارن پالیسی گفته اگر به سرعت به توافق نرسیم و یا ایران از سرعت برنامه خود نکاهد، بعید است برجام دوام بیاورد. او معتقدست: «در هفته‌های اخیر شاهد گام‌های کوچکی بوده‌ایم، اما برای دست یافتن به توافق ایرانی‌ها سرعت لازم ندارند».
ضرب الاجل ساختگی
روسیه و ایران تعیین ضرب‌الاجل برای توافق را رد کرده‌اند و در حالی که تهران تاکید دارد که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، مسکو معتقدست ایران فاصله زیادی تا ساخت سلاحی با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارد. میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد هسته‌ای روسیه گفته: «این احساس فوریت کمی اغراق آمیز است. «بله، این مسئله‌ای فوری است، اما بیایید محتاط باشیم و ضرب‌الاجل‌های مصنوعی تعیین نکنیم.»
در هفته‌های اخیر، دولت بایدن ادعا کرده در صورت نتیجه‌بخش نبودن مذاکرات قصد دارد فشارهای اقتصادی بر ایران را شدت بخشد. آندریا گاکی، رئیس دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری، به عنوان بخشی از تلاش برای تحکیم اجرای تحریم‌های فعلی ایالات متحده، با سفر به امارات به مدیران بانکی و نفتی این کشور هشدار داد که در صورت عدم پایبندی به تحریم‌ها با مجازات‌های آمریکا روبرو می‌شوند.
بایدن با انتصاب رابرت مالی به عنوان نماینده ویژه برای مذاکرات هسته‌ای در هشت روز نخست ریاست جمهوری خود، احیای توافق هسته ای برجام را یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی خود عنوان کرد. با این حال یک روز پس از آغاز دور هفتم مذاکرات هسته‌ای در وین در روز 29 نوامبر، ایران شروع به غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بالاتر -حدود 20 درصد- با استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته IR6 کرد. به ادعای برخی کارشناسان، زمان گریز هسته‌ای ایران از حدود 12 ماه در زمان انعقاد توافق هسته‌ای به حدود یک ماه کاهش یافته است.
محاسبات به هم ریخت
اخیرا اسرائیل جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن را تحت فشار قرار داده تا مذاکرات بر سر محدودیت‌های گسترده‌تر بر برنامه هسته‌ای ایران متمرکز شود و یا محاصره اقتصادی محکم‌تر شود. دولت بایدن صرفاً بر بازگشت به توافق اولیه تمرکز کرده است، اما این تلاش حتی بیش از پیشرفت‌های هسته‌ای ایران تحت فشار قرار گرفته است.
ایالات متحده چندین دور مذاکره با دولت پیشین ایران انجام داد. اما با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید، محاسبات را به هم ریخته است. ایران تیم مذاکره کننده هسته‌ای خود را تغییر داده و یک محافظه کار به نام علی باقری‌کنی را به رهبری مذاکرات منصوب کرده است. او از توافقات اولیه تیم قبلی عقب‌نشینی کرده است.
لیندا توماس گرینفیلد، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد، اخیرا تیم مذاکره‌کننده جدید ایران را به اتخاذ «مواضع مبهم، غیر واقعی، حداکثری و غیر سازنده» در مورد تحریم ها متهم کرده و نسبت به عقب‌نشینی از توافقاتی که در مذاکرات شش ماهه گذشته انجام شده بود، انتقاد کرده است.
پوسته‌ای توخالی؟
به نظر می‌رسد قدرت‌های اروپایی صبر خود را از دست داده‌اند، اما گفته‌اند که تمایلی به کنار گذاشتن مسیر دیپلماتیک ندارند. در اواسط دسامبر، نمایندگان بریتانیا، فرانسه و آلمان تیم مذاکره‌کننده جدید ایران متهم به داشتن خواسته‌های غیرمنطقی جدید کرده و در بیانیه‌ای مشترک گفتند: «زمان در حال اتمام است. بدون پیشرفت سریع، با توجه به پیشبرد سریع برنامه هسته ای ایران، برجام به زودی به پوسته‌ای خالی تبدیل خواهد شد».
در هفته‌های اخیر دیپلمات‌های اروپایی دستوراتی از پایتخت‌های خود دریافت کرده‌اند تا در صورت شکست مذاکرات، برای اعمال مجدد احتمالی تحریم‌ها علیه ایران آماده باشند. بر اساس مکانیسم ماشه مصرح در برجام، در صورتی که ایران به عنوان نقض‌کننده توافق شناخته شود، طیف وسیعی از تحریم‌های سازمان ملل مجدداً اعمال می‌شود.
اوضاع بهتر شده؛ تقابل به نفع هیچ کس نیست
از آن زمان تاکنون، ایران اقداماتی را برای کاهش فشار دیپلماتیک انجام داده است، از جمله پاسخ به درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دسترسی به دوربین‌های ویدئویی نصب شده در مجتمع کرج. این توافق که با مساعدت روسیه انجام شد، منجر به این شد که غربی‌ها از برگزاری نشست اضطراری شورای حکام صرف‌نظر کنند- اقدامی که به گفته منجر ب ه خروج قطعی از توافق می‌شد.
به گفته یکی از دیپلمات‌های اروپایی این روند برای ما جریان دارد. با استناد به مسائلی از قبیل توافق کرج، کمی انعطاف‌پذیری بیش‌تر در مذاکرات هسته‌ای، و کاهش تنش‌ها در آب‌های خلیج فارس، او معتقدست اوضاع بهتر شده است. این دیپلمات افزود: «ایران آنقدر منطقی است که می توان از ایرانی ها انتظار داشت. گزینه‌های جایگزین قطعا برای همه بدتر است. ما فعالیت‌های ایران را تحت نظر داریم، اما هزینه کنار گذاشتن توافق و ایجاد تقابل به نفع کسی نیست.»
ثمره تلاش‌های چین و روسیه؛ اکنون زمان فشار بیش‌تر بر ایران نیست
هیئت ایرانی به دنبال رفع گسترده تحریم‌ها است و خواهان تضمین دولت بایدن نسبت به عدم خروج دولت‌های آینده ایالات متحده از توافق است –تضمینی که آمریکایی‌ها مدعی‌اند به لحاظ قانونی قادر به آن نیستند. علیرغم موانع پیش رو، اولیانوف گفته: صادقانه بگویم، من در این مرحله نسبتاً خوشبین هستم. من هیچ دلیل عینی برای شک و تردید نمی بینم.»
اولیانوف افزود: «من نمی توانم تضمین کنم که توافق حاصل می شود، اما معتقدم که شانس آن بسیار بسیار زیاد است زیرا پیش نیاز اصلی موفقیت در حال حاضر وجود دارد. چرا که همه شرکت‌کنندگان، از جمله ایران و ایالات متحده، به دنبال بازگرداندن توافق هسته‌ای هستند». او گفته چین و روسیه ایران را متقاعد کردند که از برخی مواضع حداکثری خود، از جمله اصرار این کشور بر این‌که مذاکرات فقط بر تحریم‌ها متمرکز باشد، نه موضوع هسته‌ای، عقب‌نشینی کند. وی در پایان گفت، ایرانی‌ها موافقت کردند که مذاکرات را بر اساس پیش‌نویسی که در بهار گذشته توسط دولت قبلی ایران تنظیم شده بود، آغاز کنند.
به گفته اولیانوف اکنون زمان تهدید ایران به فشار بیش‌تر نیست. حتی اگر آن‌ها مقدار قابل توجهی مواد هسته‌ای تولید کنند، پس چه می‌شود. بدون کلاهک قابل استفاده نیست و ایرانی‌ها کلاهک ندارند».
شبح جنگ
در این میان خطر اشتباه محاسباتی خطرناک از سوی هر دو طرف وجود دارد. به گفته علی واعظ، کارشناس امور ایران در گروه بین‌المللی بحران: «اگرچه چین و روسیه از ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی خواسته‌اند که به تیم مذاکره‌کننده ایران زمان بیشتری بدهند و انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان دهند، اما برای غرب دشوار است که انعطاف‌پذیری نشان دهد. در طرف غربی این ترس وجود دارد که ایران در مذاکرات جدی نیست و زمان را تلف می‌کند».
به عقیده از منظر فن‌آوری، ممکن است برنامه هسته‌ای ایران به نقطه بی‌بازگشتی برسد. اگر ایران از توافق خارج شود و برنامه هسته‌ای خود را گسترش دهد، احتمالا تمام تلاش‌ها به سرعت متلاشی می‌شود و ایالات متحده به دیپلماسی سخت‌گیرانه روی خواهد آورد و ممکن است شاهد اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل و اندکی پس از آن، شبح جنگ باشیم
دیدگاه تان را بنویسید