تفاوت دیدگاه تهران و بغداد به دو پروژه مهم و حیاتی

علی موسوی خلخالی می نویسد: پروژه شرق به غرب که برای ایران اهمیت به سزایی دارد برای عراقی ها اولویت ندارد. بلکه از این فراتر، آنها پروژه شرق به غرب ایران را رقیبی برای جاده توسعه خود می دانند. حتی اگر بنا باشد این پروژه مکمل پروژه جاده توسعه باشد، باز هم برای عراقی ها اولویت، جاده توسعه است و شاید بعدها به فکر پروژه شرق به غرب و اتصال به سوریه بیفتند. 

این روزها میان ایرانی ها و عراقی ها بر سر احداث خط آهن شلمچه – بصره اختلاف نظری بروز کرده است. طرف عراقی می گوید این خط آهن صرفا برای انتقال مسافر و زائر است و قرار نیست کاربردهای دیگری مثل انتقال کالا داشته باشد در حالی که طرف ایرانی می گوید امیدوار است انتقال مسافر فاز اول این پروژه باشد و در آینده شاهد انتقال کالا از این راه نیز باشیم. 

واقعیت ایناست که آنچه میان ایران و عراق شاهدیم وجود اختلاف دیدگاه نزد دو طرف است. این اختلاف دیدگاه خود را در اظهارنظرها به وضوح نشان داده است. 

برای طرف عراقی اولویت در حال حاضر چیزی جز کوریدور معروف به "جاده توسعه" نیست. کوریدوری که از بندر بصره در جنوب و در تنها ساحل دریایی عراق آغاز می شود و تا شمال تا مرزهای ترکیه امتداد می یابد. این کوریدور شمال قطار سریع السیر، خط لوله های نفتی و گازی، جاده و اتوبان و ده ها پایانه از جنوب تا شمال است. آنچه عراق در فاز بعدی برای خود تعریف کرده، اتصال مرزهای زمینی اش به عربستان سعودی به منظور اتصال آن کشور به جاده توسعه است. به همین منظور عراق دو گذرگاه جدید در مرز با عربستان راه اندازی کرده و در حال احداث دو جاده سراسری از عربستان به خاک خود است. همچنین انتظار دارد به زودی راه زمینی مناسبی را برای انتقال زائر و مسافر میان عراق و عربستان ایجاد کند. عراقی ها پیش بینی می کنند در آینده بتوانند امارات متحده عربی را نیز به این پروژه متصل کنند. آنها برای این پروژه 17 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی تعریف کرده اند و از شرکت های مختلف اروپایی از جمله ایتالیا و فرانسه و آلمان برای سرمایه گذاری در آن دعوت کرده اند. به اندازه ای این پروژه برای عراقی ها مهم است که در هر دیدار دیپلماتیک خود از جمله موضوعاتی که به میان می آورند چگونگی مشارکت کشورها در این پروژه است. این پروژه حمایت قاطع ترکیه را نیز دارد و این کشور هم برای خود منافع کلانی را از این پروژه تعریف کرده است. ترک ها نیز رویاهای بلندپروازانه ای را در کنار عراقی ها برای این پروژه در سر می پرورانند. در حال حاضر عراق در حال سرمایه گذاری کلان روی بندر فاو، به عنوان بزرگترین بندر خود است و انتظار دارد این بندر را به زودی مورد بهره برداری قرار دهد و رویای تبدیل شدن این بندر به بزرگترین بندر خلیج فارس را دارد. بندر فاو خود را رقیب بندر مبارک کویت و بندر جبل علی امارات می داند.

در حالی که طرف ایرانی از اتصال پروژه راه آهن خود بعد از عراق به سوریه صحبت می کند و انتظار دارد به این ترتیب کوریدور شرق به غربی شکل بگیرد که ایران را به سواحل دریای مدیترانه برساند. به این ترتیب برخورداری ساحلی ایران با دو دریای مهم جهان، خزر و خلیج فارس، با دسترسی به دریای مدیترانه نه تنها منافع کلانی را نصیب ایران می کند بلکه یک رویای بزرگ اقتصادی، جئوپلتیکی و سیاسی برای ایران به ارمغان می آورد که به جرات می توان گفت موقعیت استثنائی تاریخی را نصیب ایران خواهد کرد. این رویای بزرگ که روشن است چقدر اهمیت دارد، دشمنان بزرگی دارد که در راس آنها اسرائیل و ایالات متحده امریکا هستند. طبیعتا در وهله های بعدی کشورهایی نظیر عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز نسبت به آن احساس نگرانی می کنند چرا که ثقل ایران در منطقه را به شدت افزایش می دهد. ترکیه نیز که خود را رقیب استراتژیک ایران در منطقه می داند، خوب می داند این پروژه تا چه اندازه می تواند جهشی برای ایران در برابر آن باشد. 

پروژه شرق به غرب که برای ایران اهمیت به سزایی دارد برای عراقی ها اولویت ندارد. بلکه از این فراتر، آنها پروژه شرق به غرب ایران را رقیبی برای جاده توسعه خود می دانند. حتی اگر بنا باشد این پروژه مکمل پروژه جاده توسعه باشد، باز هم برای عراقی ها اولویت، جاده توسعه است و شاید بعدها به فکر پروژه شرق به غرب و اتصال به سوریه بیفتند. 

نکته ای که در اینجا نباید نادیده گرفت، این است که ایران آمادگی دارد برای تحقق پروژه اش در برابر دشمنانش مثل اسرائیل بایستد و آنها را به عقب براند و اراده لازم برای این کار را هم دارد در حالی که هیچ کدام از کشورهای منطقه، اعم از عراق، ترکیه، عربستان و امارات، هیچ کدام چنین اراده ای ندارند. 

در اینجاست که در می یابیم آنچه باعث اختلاف نظر ایران و عراق بر سر خط آهن شلمچه – بصره شده تفاوت نگاه های استراتژیک است که از قضا برای هر دو طرف پراهمیت و حیاتی هستند./جماران