ترکش‌های زورآزمایی قاهره و آنکارا شرق مدیترانه را لرزاند
اقتصاد نیوز : قاهره از جف تر به لحاظ نظامی، اطلاعاتی و لجستیکی حمایت کرد تا جف تر بتواند نفوذش را بر مناطق جنوب و شرق لیبی در مجاورت مرز زمینی مصر گسترش دهد.
به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتیispionline با انتشار یادداشتی مدعی شد: یکی از تأثیرات مهم جنگ در غزه نزدیکی بین هژمون‌های منطقه‌ای رقیب است؛ بازیگرانی چون ترکیه و مصر، پس از بیش از یک دهه خصومت ناشی از قیام‌های اعراب در سال ۲۰۱۱ حالا کنار هم قرار گرفته و روابطشان را احیا کرده‌اند.
به ادعای این موسسه، واضح است که اولویت طرفین فعل و انفعال‌های منطقه و تجدید همکاری و ایجاد ثبات در لیبی است. در این میان سوال این است، فراتر از لفاظی‌ها، گرم شدن روابط میان ترکیه و مصر چه پیامدهایی برای درگیری منجمد شده در لیبی دارد؟
فراز و فرود روابط مصر و ترکیه
به ادعای موسسه مطالعاتیispionline، عادی سازی روابط دو قدرت مدیترانه‌ای نقطه عطفی برای منطقه بود. رژیم نظامی در مصر و دموکراسی متمایل به اسلام گرایان در ترکیه در طول بهار عربی و بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ رویاروی هم قرار گرفتند. اما در سال ۲۰۱۹ مشخص شد که موج انقلابی به طور قاطع خفه شده است.
درمان قطعی زانو درد، بدون دارو، بدون تزریق، بدون جراحی! (پرسش‌نامه)
محمد مرسی، رهبر اخوان المسلمین مصر که توسط عبدالفتاح السیسی برکنار شده بود، ماه ژوئن در زندان اعدام شد، در حالی که حاکم منتخب دموکراتیک تونس، سرزمینی که همه چیز از آنجا شروع شد، در ماه اکتبر به عنوان رئیس جمهور سوگند یاد کرد و به قانونی متوسل شد که پایه‌های ساختار استبدادی را تثبیت می‌کند.
در چنین شرایطی آنکارا و قاهره نیز مشتاق احیای جریان‌های تجاری و سرمایه گذاری بودند، بالاخص آن که هر دو بازیگر از تورم بالا آسیب دیده بودند. گفتگوها آغاز شد، روابط دیپلماتیک برقرار شد و اقدامات اعتمادسازی به سرانجام رسید.
با این حال تعامل میان طرفین تا فوریه ۲۰۲۴ به اوج خود رسید؛ بازه زمانی که سیسی با رجب طیب اردوغان در فرودگاه قاهره ملاقات کرد و رئیس جمهور ترکیه برای اولین بار از سال ۲۰۱۲ به خاک مصر قدم گذاشت. چنین دیداری هم موجب افزایش اعتبار السیسی شد و هم به اردوغان فرصت داد تا با کشوری که در مرزهای فلسطین قرار دارد، تعامل داشته باشد.
پس از آن رئیس جمهور مصر در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک گفت که هدف افزایش حجم تجارت با ترکیه به ۱۵ میلیارد دلار در چند سال آینده است. این در حالی است که تنها چند روز قبل از این دیدار، ترکیه اعلام کرد: این کشور پهپادهای معروف بایرکتار خود را به مصر عرضه خواهد کرد – جنگنده‌ای که مرگبار بودنش به طور مؤثر در سوریه، آذربایجان، اوکراین و لیبی به نمایش گذاشته شده است._
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با تاکید بر انگیزه‌های مبادله‌ای که منجر به آشتی می‌شود، توضیح داد: «عادی سازی روابط ما برای مصر به واسطه فن آوری که در اختیار این بازیگر قرار می‌دهیم با اهمیت است».
با این حال و فارغ از احیای روابط، شکاف‌ها میان آنکارا و قاهره باقی است. رفع محاصره قطر - متحد ترکیه - در سال ۲۰۲۱ توسط همسایگان شورای همکاری خلیج فارس که از حامیان السیسی هستند، به احیای کامل روابط دیپلماتیک منجر شد. پس از آن اختلاف اعراب با سوریه کاهش یافت. در حالی که اردوغان برای بیش از یک دهه از طیفی از شورشیان مخالف اسد حمایت می‌کرد، سیسی موضعی متفاوت داشت.
فارغ از این اختلاف‌ها، سوریه در سال ۲۰۲۳ مجدداً به اتحادیه عرب پذیرفته شد. در ژوئیه ۲۰۲۴، ترکیه از اسد برای گفتگو جهت از سرگیری روابط دعوت کرد.
از شرق مدیترانه تا لیبی؛ میدان زور آزمایی قاهره و آنکارا
موسسه مطالعاتی ispionline در ادامه ادعا کرد، فارغ از تعاملات میان دو بازیگر، مناقشه مرزی دریای مدیترانه شرقی تا حل شدن فاصله زیادی دارد. از آنجایی که ترکیه و یونان ادعاهای همپوشانی برای سرزمین‌های دریایی داشته‌اند که شامل اکتشاف انرژی بحث‌برانگیز در آب‌های مورد مناقشه است، مصر با یونان هم صدا شد و پس از امضای توافقنامه تحریک‌آمیز تحدید حدود ترکیه با آتن در سال 2020 تا آنجا پیش رفت که یک قرارداد مرزی دریایی با آتن منعقد کرد.
به این ترتیب، سازش میان دو بازیگر در مسیری دشورا قرار گرفت. همزمان مصر و ترکیه نیز در مناقشه لیبی از دو رویکرد متفاوت پیروی می‌کنند. در سال‌های 2019-2020، آنها از جناح‌های رقیب در یک جنگ تلخ حمایت کردند. زمانی که ژنرال حفتر، فرمانده جبهه شرقی، طرابلس را محاصره کرد، جایی که دولت شناخته شده بین‌المللی در آن مستقر شده بود، مصر در کنار امارات و روسیه به عنوان قهرمانان اصلی او تبدیل شدند.
قاهره از حفتر به لحاظ نظامی، اطلاعاتی و لجستیکی حمایت کرد تا حفتر بتواند نفوذش را بر مناطق جنوب و شرق لیبی در مجاورت مرز زمینی مصر گسترش دهد. در آن بازه زمانی دولت طرابلس در مضیقه بود و به همین دلیل روابط خود را با ترکیه تحکیم کرد و از اردوغان خواست تا حمایت‌های نظامی‌اش را در اختیارش قرار دهد.
آنکارا با هدف قدرت نمایی در شمال آفریقا و پیگیری قراردادها با یک غول انرژی از این فرصت استفاده کرد و پاسخ مثبت داد و یادداشت تفاهم (MoU) را در مورد کمک‌های امنیتی در نوامبر 2019 امضا کرد. ترکیه به سرعت پرسنل نظامی و فرماندهان عالی رتبه، پهپادهای رزمی‌اش را در لیبی مستقر کرد. سامانه‌های پدافند هوایی، موشک‌های تاکتیکی، سامانه‌های جنگ الکترونیک و نیروی رزمی متشکل از هزاران مزدور که از سوریه استخدام شده‌اند توسط آنکارا در لیبی مستقر شدند. بدون شک، مداخله ترکیه در عقب راندن نیروهای حفتر و دستیابی به آتش بس در اکتبر 2020 تعیین کننده بود – گزاره‌ای که تا حد زیادی تسلط نظامی ترکیه بر غرب لیبی در طول بن بست حاکم را عمیق‌تر کرد.-
به ادعای این موسسه مطالعاتی، در چنین شرایطی سفر اردوغان به قاهره در اوایل سپتامبر 2024 برای لیبی نیز فرصت ساز بود بالاخص آن که وزیر امور خارجه ترکیه در ادامه قول داد که آنکارا و قاهره بیشتر روی پروژه لیبی همکاری داشته باشند. اما تلاش مستمر و مداوم ترکیه برای نهادینه کردن روابط امنیتی خود با مقامات طرابلس - اساساً در لیبی - یکی از چندین تحولی است که روابط این کشور با مصر را تحت تاثیر قرار می دهد.
تابستان گرم
در 12 آگوست، بندهای تفاهم نامه بین ترکیه و دولت عبدالحمید دبیبه در طرابلس، علنی شد، زیرا اردوغان مفاد آن را برای تصویب در اختیار پارلمان ترکیه قرار داد. این تفاهم نامه به عنوان نتیجه درخواست لیبی برای بازسازی بخش امنیتی این کشور، مصونیت قانونی و خودمختاری کامل را برای پرسنل ارتش ترکیه اعطا می‌کرد، حمایت لجستیکی و مالی قابل توجهی از خزانه‌داری لیبی برای فعالیت‌های ترکیه فراهم ساخته و به نیروهای ترکیه اجازه دسترسی نامحدود ترکیه به قلمروی هوایی و آب‌های سرزمینی لیبی را فراهم می‌سازد.
همانطور که برخی از تحلیلگران لیبیایی توافق را به عنوان «تبدیل لیبی به پایگاه نظامی برای ترکیه» توصیف می‌کنند، می‌توان فرض کرد که در قاهره، که در نهایت خواهان خروج نیروهای ترکیه از لیبی است، چنین خبری تا چه اندازه ناراحت کننده است.
به ادعای ناظران، تنها یک روز قبل از انتشار خبر تفاهم نامه، مصر تصمیم تحریک آمیز خود را در قاهره فاش کرد. نخست وزیر این کشور اسامه حمد، رئیس دولت موازی شرقی لیبی که تحت کنترل حفتر است، را پذیرفت، این دیدار این به عنوان یک چالش مستقیم برای قدرت دبیبه تعبیر و موجب شد تا بلافاصله دستور اخراج دو دیپلمات مصری از طرابلس را صادر کند.
تنش‌های امنیتی به واسطه لیبی در طول تابستان رخ داد. در اواسط ژوئیه، درگیری بین شبه نظامیان مسلح در تاجوره، یکی از مناطق واقع در حومه طرابلس رخ داد؛ درگیری که در جریانش یک زن کشته شد. سپس در 9 اوت، بستر برای درگیری‌های بیشتر فراهم شد؛ رویارویی‌هایی که 9 نفر کشته و زخمی برجای گذاشت.
تقریباً در همان زمان، حفتر نیروهای کمکی نظامی را به سمت جنوب غربی لیبی گسیل کرد، گزاره‌ای که الجزایر کشور همسایه را نگران ساخت و رهبران نظامی متحد با دولت دبیبه را بر آن داشت تا دستور بازگشت همه سربازان به پادگان‌های خود را صادر کرده و سطح آمادگی شان را افزایش دهند.
صدام، پسر حفتر، که برای رهبری ماشین‌آلات نظامی پدرش آماده می‌شد، نیروهای خود را به جنوب غرب فرستاد تا تولید بزرگترین میدان نفتی لیبی را که بخشی از آن توسط رپسول ایتالیا اداره می‌شود، محاصره کند. این تحرکات نظامی خطری جدی برای آتش بس 2020 بود. همزمان مدیر فناوری اطلاعات بانک مرکزی لیبی (CBL) که درآمدهای نفتی هنگفت لیبی را مدیریت می‌کند، در 18 اوت در خارج از خانه‌اش ربوده شد. روز بعد، صادق الکبیر، رئیس قدرتمند CBL، توسط یکی از نهادهای حاکم در طرابلس برکنار شد. قانونی بودن اخراج نامشخص است، اما عزم دبیبه جهت بیرون راندن متحد سابقش، که به سمت اردوگاه شرقی گرایش پیدا کرده بود را عریان می‌کرد.
بازی تغییر کرد؟
مسلماً در حالی که خطوط گسل اصلی در لیبی حول محور شکاف‌های شرقی و غربی جریان دارد و ماهیتش اقتصادی استنزاع بین قذافیسم جدید و دموکراسی را به تصویر می‌کشد. با این حال، پویایی اساسی حول محور جذب نخبگان است. رقابت بین قبایل حاکم - که به طور فزاینده‌ای با خانواده های دبیبه و حفتر مرتبط است - برای دسترسی به منابع مالی و منابع کشور است.
در واقع، تقویت حضور نظامی حفتر ممکن است ابزاری برای افزایش اهرم فشار او در معاملات باشد که نهادهای لیبی را بین کارگزاران اصلی تحت رهبری‌اش تقسیم می‌کند. این واقعیت معادله را برای ترکیه تغییر می‌دهد یا حداقل باعث می‌شود که محاسبه این بازیگر نسبت به سال 2019 متفاوت باشد.
ترکیه در حالی که خود را در بخش امنیتی غرب لیبی تعریف کرده، روابط اقتصادی قوی با شرق لیبی برقرار کرده است؛ جایی که در سال‌های اخیر مملو از پول نقد بوده و در حال پیشرفت در ساخت و ساز است. به عنوان مثال، در ماه ژوئیه، شرکت تولید کننده فولاد ترکیه Tosyali اعلام کرد که بزرگترین کارخانه تولید آهن و فولاد جهان را در بنغازی خواهد ساخت.
وزیر امور خارجه ترکیه همچنین آشکارا با بلقاسم حفتر، پسر سوم ژنرال، رئیس صندوق توسعه و بازسازی لیبی دیدار داشت. بسیاری از نهادها و افراد کلیدی که چرخ‌های امپراتوری فاسد خانواده حفتر را می‌چرخانند، از پول‌شویی‌ها گرفته تا دلال‌های نوپای انرژی موسوم به «BGN»، در استانبول مستقر هستند یا با این بازیگر پیوندهای قوی دارند. این مشارکت مالی رو به رشد به این معنی است که ترکیه که زمانی از دولت اصلی در طرابلس حمایت می کرد امروز ماموریتش به پایان رسیده است. مصر نیز روابط خود را در سراسر لیبی توسعه داده و سفارت خود را در طرابلس در سال 2021 بازگشایی کرده است. نکته مهم این است که در میانه این فعل و انفعال‌ها عامل روسیه نیز برجسته است.
به ادعای ناظران متحد حفتر " سیسی نیست، بلکه پوتین است. حمله حفتر به طرابلس در سال 2019 بدون حمایت کرملین و گروه واگنر غیرقابل تصور بود. لیبی همچنان از منظر پوتین به سان پلی است برای انجام عملیات در مدیترانه‌ای و پلتفرمی است برای تأمین نیروهای گروه واگنر که در سراسر جنوب صحرای آفریقا حضور دارند. همزمان کرملین برای یک پایگاه دریایی در طبرق و تامین سیستم های دفاع هوایی حفتر، اولویت‌هایی را تعریف کرده تا جای پای خود را محکم کند.
در چنین شرایطی مصر نیروی مهمی در شکل دادن به جریان‌های زیرزمینی قبیله‌ای در شرق لیبی است که با آن مرز زمینی 1000 کیلومتری مشترک دارد. با این حال، در نهایت حفتر تصمیمات خود را با چراغ سبز مسکو اتخاذ می‌کند. در نتیجه، روابط ترکیه با روسیه برای لیبی مهمتر از نزدیک شدن به مصر است، هرچند با حمله روسیه به اوکراین و تحولات شام، اهرم‌های مسکو کم‌رنگ‌تر شده‌اند. جنگ اکنون بین نیروهای نیابتی لیبیایی روسیه و نیروهای نزدیک به ارتش ترکیه بسیار مهم خواهد بود و پیامدهایی برای ناتو و اروپا به دنبال دارد.
دیدگاه تان را بنویسید