داستان عجیب طلسم شیخ بهایی و نارضایتی امام رضا(ع) چیست؟ + عکس

به گزارش نامه نیوز، حرم مطهر امام علی بن موسی الرضا(ع) در مشهد مقدس بدون شک محل زیارت عشاق بسیاری است و هر ساله زائران بسیاری را به سمت خود جلب می‌کند. اما این بارگاه مقدس چه زمانی ساخته و طی چه مراحل تاریخی به صورت کنونی درآمد؟ در این گزارش مروری بر تاریخ ساخت حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس داریم.

محل دفن امام(ع) و شکل گیری شهر مشهد

مشهد در ابتدا روستای کوچکی در حاشیه طوس بود. این مکان با دفن "هارون الرشید" (پدر مامون) در آن مهم شده و به بقعه هارونیه شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می‌شود.

پس از شهادت امام در طوس، پیکر او را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به "مشهدالرضا" تغییر کرد. مشهور است که تا زمان قدرت گیری حکومت سربداران، قبر هارون‌الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود، اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

سرگذشت مقبره و بارگاه مقدس از سامانیان تا صفویان

بقعه مطهر امام رضا(ع) در دوران سامانیان، آل بویه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزیینات قرار گرفت. با این حال، نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا در دوران حکومت "سلطان سنجر سلجوقی" بر فراز قبر ایشان نصب شد. جنس این گنبد از کاشی و دارای مقرنس‌های آیینه‌کاری شده بود که تا به امروز هم به جا مانده است.

"سلطان محمد خوارزمشاه" نیز از کسانی بود که حرم را با مرغوب‌ترین کاشی‌های آن زمان تزیین کرد و دستور داد دو محراب به حرم اضافه کنند.

طبق اسناد به جا مانده از مورخان دوره‌های مختلف، حرم امام رضا (ع) از معدود بناهایی بود که در حمله مغولان به ایران تخریب نشد و تنها آسیب‌های جزئی به آن وارد شد. مغولان با اینکه با حمله به خراسان، شهر را غارت کرده و مردم را به قتل رساندند، اما پس از غارت اموال حرم، به بنای اصلی آن آسیبی نرساندند. آسیب‌های جزئی حاصل از حمله مغول بعدها در دوره‌های مختلف ترمیم شد.

دوران تیموریان از دوره‌های درخشان معماری حرم امام رضا است. در آن دوران به دستور همسر "شاهرخ تیموری"( بانو گوهر شاد بیگم)، مسجد گوهرشاد، یکی از زیباترین و معروف‌ترین مساجد اسلام، توسط هنرمندان و معماران ایرانی در سمت قبله حرم و صحن جنوبی آن ساخته شد. کتیبه‌های ورودی مسجد گوهرشاد در هیچ کجای جهان اسلام نظیر ندارد. این مسجد با ایوان‌های ‌بلند و طاق‌های خوش نقش و کاشیکاری‌های نفیس از زیباترین مساجد ساخته شده در ایران است. معمار این مسجد "قوام‌الدین شیرازی" است.

بازسازی مرقد مطهر در زمان صوفیه

با رسمیت‌یافتن مذهب تشیع در این دوران بناها و آثار زیادی به حرم افزوده شد. "شاه طهماسب" علاوه بر اهدای اولین ضریح، به بازسازی و تذهیب گنبد و طلاکاری گلدسته کنار گنبد فرمان داد. در عهد "شاه عباس صفوی" بنای صحن انقلاب کامل شد. در این دوره رواق‌های دارالفیض و توحیدخانه و رواق گنبد حاتم‌خانی و گنبد الله‌وردی‌خان و رواق شیخ بهاءالدین به حوزهٔ حرم افزوده شد. شاه عباس صفوی ضمن بازسازی مدارس یادشده اقدام به بهسازی رواق دارالسیاده و طلاکاری مجدد گنبد کرد.

همچنین به فرمان شاه عباس اقدامات و تحولات دیگری نیز در محدوده حرم صورت گرفت .ازجمله توسعه صحن عتیق، احداث ایوان شمالی و اتاق‌ها، غرفه‌ها، سردرها، و ایوان‌های شرقی و غربی آن، ایجاد رواق توحیدخانه و نیز گنبد الله‌وردی‌خان.

در سال ۱۰۸۴ ه‍.ق و در زمان "شاه سلیمان صفوی"، در پی زمین‌لرزه‌ای، گنبد حرم آسیب دید و شماری از خشت‌های طلایی آن کنده شد. به فرمان شاه سلیمان، گنبد بازسازی گردید و کتیبه‌ای بر آن افزوده شد که این رخداد را حکایت می‌نماید. این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد دیده می‌شود.

داستان آسیب و بازسازی مرقد مطهر در زمان شاه عباس

دکتر مهدی صحراگردی، استاد و پژوهشگر معماری که تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ساخت و بازسازی حرم در زمان صفویه انجام داده است، می‌گوید: "شهر مشهد در سال۹۹۷قمری یعنی دومین سال سلطنت شاه‌عباس اول، در محاصره عبدالله خان ازبک قرار می‌گیرد و چون به‌سوی او تیری شلیک می‌شود، غضب می‌کند و دستور قتل‌عام مردم مشهد را می‌دهد."

‌او ادامه می‌دهد: "بعد از حمله عبدالله خان ازبک، عبدالمؤمن‌خان ازبک با لشکرش به مشهد حمله می‌کند. در این حمله علاوه‌ بر‌ قتل‌عام مردم شهر، قندیل‌های مرصع طلا‌، ‌نقره، میل طلای بالای گنبد و بسیاری از ظروف‌ و فرش‌ها و ابزارهای حرم به غارت برده می‌شود."

به‌گفته این محقق، در سال ۱۰۰۹قمری که شاه‌عباس صفوی از اصفهان، پایتخت آن روز کشور، با پای پیاده راهی مشهد می‌شود، دستور می‌دهد که گنبد حرم، بار دیگر با خشت‌هایی از مس و روکش طلا پوشانده شود و این کار را کمال‌الدین‌محمود یزدی انجام می‌دهد.

صحراگرد می‌افزاید: "برپایه آنچه در کتیبه گنبد دیده می‌شود، این کار در سال ۱۰۱۰قمری آغاز شده و در سال۱۱۱۶قمری به پایان رسیده ‌است. متن کتیبه گنبد هم که اثر علیرضا عباسی است‌، با حروف طلایی و به خط ثلث بر زمینه فیروزه‌ای نوشته شده است."

داستان مشهور شیخ بهایی و ساخت مرقد مطهر

با اینکه برخی دانشمندان و مورخان مانند دکتر صحراگردی معتقدند شیخ بهایی نقش چندانی در ساخت مرقد مطهر در دوران شاه عباس نداشته اند، اما بسیاری هنوز معتقند معمار اصلی مرقد در دوران شاه عباس شیخ بهایی است. داستانی مردمی در مورد شیخ بهایی و ساخت حرم مطهر وجود دارد که هر چند شبهاتی در مورد اصالات آن وجود دارد، اما جالب است.

بر اساس این داستان، شيخ به معماران و بنایان بسيار سفارش مي‌‌كنند كه كار را متوقف نكنند و ساخت حرم را پيش برده به اتمام برسانند؛ به جز سر در دروازه اصلي حرم (دروازه ورودي به حرم و ضريح مقدس، نه دروازه صحن). چرا كه شيخ در نظر داشته روي آن كتيبه‌اي را كه از اشعار خودش بوده نصب نمايد. رسم است بر سر در اصلي يا دروازه ورودي به حرم ائمه اطهار (ع) و حتي امامزادگان مطهر، كتيبه‌اي نصب مي‌شود و در شأن آن بزرگوار روايت، جمله يا شعري نوشته مي‌شود. گاهي نيز روايت يا حديثي از خود آن بزرگوار روي كتيبه نوشته مي‌شود. به هر حال، سفر شيخ به درازا مي‌كشد و بيش از زمان پيش بيني شده در سفر مي‌ماند. هنگامي كه از سفر باز مي‌گردد و جهت سركشي كارهاي ساخت و ساز به حرم مطهر مي‌رسد، با تعجب بسيار مي‌بيند كه ساخت حرم به پايان رسيده، سر در اصلي تمام شده و مردم در حال رفت و آمد به حرم مقدس هستند. شيخ با ديدن اين صحنه، بسيار ناراحت مي‌شود و به معماران اعتراض مي‌كند كه "چرا منتظر آمدن من نمانديد؟ چرا صبر نكرديد؟" مسئول ساخت عرض مي‌كند: "ما مي‌خواستيم صبر كنيم تا شما بياييد، اما توليت حرم نزد ما آمدند و بسيار تأكيد كردند كه بايد ساخت حرم هر چه سريع‌تر به پايان برسد. هرچه به او گفتيم كه بايد شيخ بيايد و خود بر ساخت سر در دروازه نظارت مستقيم داشته باشد، قبول نكردند. وقتي زياد اصرار كرديم، گفتند: كسي دستور اتمام كار را داده كه از شيخ خيلي بالا‌تر و بزرگ‌تر است. ما باز هم اصرار كرديم و خواستيم صبر كرده، منتظر شما بمانيم." در اين زمان توليت حرم گفتند: "خود آقا علي بن موسي الرضا (علیه السلام) دستور اتمام كار را داده‌اند."

شيخ بهاييپ همراه مسؤل ساخت پروژه و معماران نزد توليت حرم مي‌روند و از توليت در اين مورد توضيح مي‌خواهند. توليت حرم نقل مي‌كند: چند شب پي در پي آقا امام رضا (علیه السلام) به خواب من آمده و فرمودند: "كتيبه شيخ بهايي، به در خانه ما زده نشود، خانه ما هيچ‌گاه به روي كسي بسته نمي‌شود و هر كس بخواهد مي‌تواند بيايد." شيخ با شنيدن اين حرف، اشك از چشمانش جاري مي‌شود و به سمت ضريح مي‌رود و ذكر يا ستار العيوب بر لبانش جاري مي‌شود. سپس در كنار ضريح آن قدر گريه مي‌كند تا از هوش مي‌رود. پس از به هوش آمدن خود چنين تعريف مي‌كند: "من مي‌خواستم يكي از طلسم‌ها را به صورت كتيبه‌اي بر سر در ورودي حرم بزنم، با اين اثر كه افرادي كه آمادگي لازم را ندارند، نمي‌توانند وارد حرم مطهر و حريم مقدس حضرت علي بن موسي الرضا (علیه السلام) شوند، اما خود آقا نپذيرفتند و در خواب به توليت آستان از اين اقدام ابراز نارضايتي فرمودند."

مرقد مطهر از دوران افشاریه تا پهلوی

در دوره افشاریه ایوان صحن تیموری که در دوره "سلطان حسین بایقرا " ساخته و توسط شاه عباس اول توسعه یافته‌بود به‌ فرمان نادرشاه طلاکاری شد. همچنین دیوار حرم رنگ‌آمیزی دوباره شد و گلدسته شمالی صحن انقلاب بر فراز ایوان عباسی - که توسط شاه عباس توسعه یافته بود - ساخته و همراه با ایوان جنوبی صحن عباسی طلاکاری شد.

نادرشاه افشار پیش از رسیدن به مقام سلطنت در سال ۱۱۴۴ قمری، دستور ساخت مناره دوم حرم در فراز ایوان عباسی را داد که در مدت ۴۰ روز ساخته شد و همراه با ایوان طلا کاری گردید.

همچنین در همان سال به دستور نادرشاه سنگاب یک پارچه‌ای از جنس مرمر اعلا با ظرفیت سه کر از هرات به مشهد آورده شد و پس از آن شخصی به نام اسماعیل خان بر روی آن یک پوشش هشت ضلعی به همراه گنبد ساخت و طلاکاری کرد.

در دوران قاجاریه هم به حرم امام رضا (ع) توجه ویژه‌ای شده و سومین ضریح در دوران حکومت فتحعلی‌شاه ساخته شد. بنای صحن آزادی مربوط به این دوره است . در این عهد، ایوان غربی صحن آزادی به طلا آراسته و به ایوان ناصری معروف شد . در همین دوران، کاشی‌کاری و تزیینات صحن آزادی انجام شد. علاوه بر این، در سال 1275 هجری قمری، قائم مقام نوری اقدام به آینه‌کاری روضه منوره کرد و در همین دوره بود که رواق‌های توحیدخانه، دارالحفاظ و دارالسیاره نیز آینه‌کاری شدند.

در دوران پهلوی دوم نیز تعمیراتی در حرم انجام شد، اما بخش بزرگی از توسعه حرم امام رضا (ع)، پس از پیروزی انقلاب صورت گرفت.

منبه:خبرفوری