نظام آموزشی ایران بعد از کرونا تکان خواهد خورد؟

55 آنلاین به نقل از تجارت فردا، مدت هاست که نقش سرمایه های اجتماعی در توسعه جوامع ثابت شده است و حکومت هایی موفق قلمداد  می شوند که بتوانند با اتخاذ سیاست های لازم و ارائه راهکارهای مناسب در ارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتر نائل شوند . نیروی انسانی که قدرت بازتولید داشته باشد ، مفهوم اهمیت خود را تغییر داده و تبدیل به سرمایه می شود . به رغم نقش تکنولوژی در تحقق توسعه اقتصادی و صنعتی ، نه تنها از اهمیت منابع انسانی کاسته نشده بلکه توجه به آن به عنوان خالق و به کار گیرنده فناوری، ضرورتی روزافزون یافته است .

در واقع سرمایه اجتماعی، مکمل سایر منابعی است که تحت کنترل افراد و سازمان ها قرار دارد . حال، جوان ترین گروه سنی این سرمایه از یک سال و نیم پیش با یک پاندمی در جهان روبه رو شد و محل بروز و ظهور استعدادهایش ، یعنی مدرسه و دانشگاه در چاله ای عمیق افتاد. چاله ای که حالا قرار است جامعه آماری آموزشی کشور از آن خارج شود و تجربه این چند ماه تعلیم و تربیت متفاوت را به مرحله ظهور و اجرا بگذارد. منتقدان مدارس سنتی معتقدند این مدارس دست کم در ۵۰ سال گذشته تغییر نکردهاند اما کورید ۱۹ معلمان را وادار کرد ظرف مدت زمان کوتاه به آموزش از راه دور روی آورند. معلمان و دانش آموزانی که نزدیک به دو سال تحصیلی با صفحات نورانی موبایل ، تبلت و کامپیوترها با هم دیدار کردند ، درس خواندند ، امتحان دادند ، نمره گرفتند و  زنگ های تفریح را با یکدیگر گذراندند، حالا دوباره قرار است از سال تحصیلی جدید، داخل کلاس های حضوری و پشت نیمکت ها ، روبه روی تخته سیاه به ملاقات هم بروند .

اما این موضوعی نیست که خود وزارتخانه هم نسبت به آن بی توجه بوده باشد . شخص وزیر بارها در اظهاراتش به تاثیرات کرونا بر تغییرات آتی آموزش و پرورش اشاره کرده است .

محسن حاجی میرزایی ، معتقد است که با توجه به شیوع کرونا در کشور ، ساختار به سمت آموزش مجازی رفته و تحقق آموزش مجازی مستلزم برنامه ریزی و مدیریت دقیق است . او گام نخست در راستای کاهش و رفع محرومیت آموزشی را هوشمند سازی مدارس دانست و گفت : این کار با کمک وزارت ارتباطات انجام شد و تمام مدارس کشور به اینترنت متصل شدند . البته هوشمندسازی دارای مراتب مختلف است.

لازم است در گام های بعدی شبکه سازی مدارس انجام و امکان تبادل ارتباط بین مدرسه و معلم ، معلم و خانواده و معلم و دانش آموز فراهم شود و افزایش یابد . این مهم از طریق شبکه شاد به عنوان اپلیکیشن رسمی آموزش و پرورش میسر خواهد بود. هرچند طبق برنامه ها و اسناد سیاستی، باید از مدتها پیش آموزش در فضای مجازی در آموزش و پرورش آغاز می شد، ولی متاسفانه به دلیل برخی مشکلات و عدم تامین زیرساخت های کافی این کار به تعویق افتاده بود .

از نظر حاجی میرزایی، با شیوع کرونا، نیاز به آموزش در این فضا بیشتر و باعث شد به سمت این نوع آموزش در زیست بوم جدید حرکت کنیم . در این میان نقش معلم ، دانش آموز و نیروهای صف و ستاد نیز تغییر کرد چرا که آموزش و پرورش قبل کرونا با آموزش و پرورش بعد کرونا یکسان نیست و دچار تغییراتی شده است .

به عقیده او ، می توان در ساختار جدید که در حال شکل گیری است، نقش اصلی و تحولی داشته باشیم . در این راستا به کمک وزارت ارتباطات برای تقویت و توسعه عملکرد و کار کرد شبکه شاد نیاز داریم .

- هرجایی که فکر رد و بدل شود فضای حقیقی است

بر اساس گزارش یونسکو، ۶۷ درصد معلمان در جهان، برای نخستین بار آموزش الکترونیکی را در سطح جهان تجربه کرده اند. این اتفاق نو از یکسو که از قضا و این بار نه بحرانی مختص ایران که معضلی جهانی بود ، در کنار فقدان های مختلف ، سال های تحصیلی امیدوار کننده ای را برای خانواده ها و محصلانشان نساخت . در بسیاری از مناطق کشور ، محدودیت دسترسی به اینترنت و فقدان ابزار آموزشی جدید یعنی تبلت و موبایل ، تعدادی را از تحصیل محروم کرد یا حداقل فرآیند آموزش را برای آنها با وقفه های متعدد روبه رو کرد. عده دیگری اگرچه به همه ابزار دسترسی داشتند ، اما نتوانستند کیفیت آموزش حضوری را در کلاس های مجازی تجربه کنند . اینها تازه ابعاد آموزشی است . دور شدن از مدارس برای دانش آموزان مساوی شد با دور شدن از دوستان و مشارکت های اجتماعی . بسیاری از آنها از تجربه ، مواجهه و آموزش مهارت های زندگی دور ماندند .

برخی دیگر دچار افسردگی و پرخاشگری شدند و عده ای هم نتوانستند همراه با رشد تحصیلی از نظر بلوغ اجتماعی رشد کنند . موضوعی که مسوولان وزارت آموزش و پرورش هم در این مدت بارها روی آن تاکید کرده و به واسطه همین مساله بر بازگشایی سریع تر مدارس تأکید دارند .

در حالی که در مقابل کارشناسان زیادی معتقد بودند که الزاماً نرفتن به مدرسه باعث ایجاد این فضا نشده است. سیامک طهماسبی، عضو هیات علمی دانشگاه بهزیستی و توانبخشی دانشگاه شهید بهشتی ، با تاکید بر همین موضوع ، فضای مجازی را جایی برای انتقال دانش و فرهنگ در روزهای تعطیلی مدارس می داند و می گوید: جامعه پذیری فرد در حال رخ دادن است یعنی ما در همان فضای مجازی همه آن چیزی را که در فضای حقیقی داشتیم، داریم .

هرجایی که فکر رد و بدل می شود، فضای حقیقی است و این مفهوم مجازی چندان درست نیست، یعنی عملاً جامعه پذیری و اجتماعی شدن و حتی کسب مهارت های اجتماعی در حال رخ دادن است ، ارتباط، ارتباط است، چالش هست، بحث هست، نظر هست، یارگیری هست، مثلاً باند بشوند علیه یکدیگر هست یعنی همه آن مسائل فضای فیزیکی که مدرسه بود در فضای مجازی هم هست فقط نکته مهم این است که فضای مدرسه را بیشتر        می شد کنترل کرد . نکته ای را هم در نظر داشته باشید که پیش از این اتفاق هم برای جامعه پذیری دانش آموزان برنامه منسجم و منظمی نداشتیم یعنی اینطور هم نبوده است که قبل از کرونا ما یک برنامه سیستماتیک و قوی داشته باشیم و الان از آن برنامه محروم شده باشیم . اگر هم چیزی بود خلاقیت مدیر بود یا استثنایی بود و تصادفی و کشف خود دانش آموزان به خصوص در نوجوانان که تاثیری که از همسالانشان می گیرند به مراتب بیشتر از سیستم آموزشی و والدین است توجه به حوزه علم و دانش و در یک کلام، توجه به دانایی مهم ترین زیر ساخت توسعه است و همواره باید در سرلوحه امور مسوولان باشد. سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که سال هاست تصویب و ابلاغ شده امروز نیازمند تدابیری ویژه برای عملیاتی شدن در صحنه عمل است. در دوران کرونا هم دانش آموزان نشان داده اند که چقدر مشتاق یادگیری هستند. آنها در شرایط دشوار و با حمایت معلمان و والدین متعهد درس خود را ادامه داده اند. اما بسیاری از کودکان برای از سرگیری و ادامه آموزش خود پس از بازگشایی مدارس به حمایت بیشتری نیاز دارند. بسیاری از مدارس برای کمک به بازگرداندن سریع دانش آموزان به وضعیت تحصیلی نرمال ، در حال برنامه ریزی ارائه دروس جبرانی هستند ، از جمله برگزاری دوره های تقویتی با یادآوری ، برنامه های بعد از مدرسه یا تکالیف تکمیلی که باید در خانه انجام شود . اما از آنجا که این احتمال وجود دارد که تمامی مقاطع به صورت تمام وقت باز نشوند ، مدارس ممکن است « مدل آموزش ترکیبی » یا همان ترکیبی از آموزش همزمان حضوری و غیر حضوری ( خودآموزی از طریق تمرینات خانگی، رادیو، تلویزیون یا آموزش های مجازی ) اجرا کنند . با ایجاد یک برنامه منظم و روتین در مورد مدرسه و کارهای مدرسه ، از فرزندتان در خانه حمایت بیشتری کنید . اگر احساس بی قراری یا مشکل در تمرکز داشته باشند ، این کار به آنها کمک خواهد کرد .          می توانید با معلم یا مدرسه فرزند خود در ارتباط باشید و سوالات خود را بپرسید و اطلاعات لازم را دریافت کنید. اگر فرزند شما با چالش های خاصی روبه رو است ، مثلاً سوگواری برای از دست دادن یکی از اعضای خانواده یا اضطراب زیاد ناشی از همه گیری بیماری کرونا، حتما این موارد را به اولیای مدرسه بگویید.

- آموزه های کرونا در روزهای پساکرونا

با این حال اما نمی توان گفت که خلأ ناشی از شیوع کرونا، بدون دستاورد بود. شاید بارزترین آن، ایجاد انعطاف در سیستم آموزشی بود که سالها حاضر نبود از مواضع خود عقب نشینی کند و حالا به فناوری، روی خوش نشان داده است. دانش آموزانی که با اختلالات اضطراب ناشی از حضور در جمع روبه رو بودند، فرصت این را پیدا کردند تا در خانه های امن خود، توانایی هایشان را نشان دهند، حذف تردد هر روزه، وقت بیشتری به آنها داد تا به تفریحات کودکانه خود بپردازند و احتمالاً فرصت بیشتری برای معاشرت با خانواده داشته باشند. در همین فضا هم کم کم  می بینیم تعدادی از دانش آموزان به کلاس های درس باز می گردند. ۱۰۵ کشور از کل ۱۳۴ کشور جهان که مدارس در آنها بسته است (۷۸ درصد) تصمیم گرفته اند در تاریخی معین مدارس خود را باز کنند. ۵۹ کشور از ۱۰۵ کشور امدارس خود را قبلاً باز کرده اند یا قصد دارند به زودی بازگشایی کنند .

لازم است مدارس از قبل برنامه ریزی کنند و ببینند چه اقدامات دیگری می توانند برای اطمینان از ایمنی دانش آموزان، معلمان و سایر کارکنان هنگام بازگشت به مدرسه بیندیشند تا افراد جامعه اطمینان لازم برای فرستادن فرزندان دانش آموز خود به مدرسه را داشته باشند. اما بازگشت به مدرسه این بار کمی متفاوت به نظر می رسد. از آنجا که شرایط هر لحظه در حال تغییر است، مقامات باید انعطاف پذیری لازم را داشته باشند تا خود را برای هر تغییری در راستای کمک به ایمن نگه داشتن تک تک دانش آموزان آماده کنند .

در این میان بسیاری از کارشناسان معتقدند وقت آن رسیده که با تجربه کرونا وارد فاز جدیدی از روند تحصیل و سیاستگذاری آموزشی شویم و آنچه در دوران قرنطینه یاد گرفته ایم را رها نکنیم . وجود همزمان تحصیل حضوری و آنلاین، یکی از اصلی ترین تاکیدات این متخصصان است. پدیده جهانی شدن از بحث بر انگیزترین مسائل روز جهان به شمار می رود. پدیده ای که در تصمیم گیری ها و فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسانها نقش تعیین کننده ای داشته و مرزهای جغرافیایی را به حداقل ممکن کاهش میدهد، منافع مردم و کشورها را بیش از پیش به هم تنیده کرده و علاوه بر کالا و خدمات، افکار و دانش بشری را نیز آسان تر و بی حد و مرز تر از گذشته مبادله می کند. نکته قابل توجه اینکه امروزه، تقریبا تمام کسانی که به دنبال توسعه و اصلاحات هستند در همه جای دنیا از آموزش و پرورش شروع می کنند و رویکردهای برآمده از عصر جدید ارتباطات و فناوری ها در تعلیم و تربیت از جمله دیدگاه حداکثری مبتنی بر خود یادگیری و چگونگی یادگیری (فراشناخت) ، یادگیری فرآیند مدار و مستقل موجب حرکت تدریجی در باز تعریف مفاهیم اساسی تعلیم و تربیت شده است. علم ، تدریس، معلم، شاگرد، محتوای درسی و مدرسه در حال احراز تعاریف جدید هستند. اما همواره بر سر جهانی و مدرن شدن هر پدیده ای مجموعه ای از موانع هم وجود دارد. موانعی که از رده های بالای تصمیم گیران شروع می شود و تا ذی نفعان اقتصادی و مجریان و ناظران بر اجرا تسری پیدا می کند. برای همین هم نمی توان به طور قطع درباره تغییرات سیستم آموزشی ایران بعد از شیوع کرونا نظر داد و نیاز است تمامی ابعاد آن به طور جدی بررسی شود. این گزارش هم ، مجالی برای بررسی همین ابعاد است . اینکه پاند می شوم کرونا ، آیا توانسته در کنار هزاران پیامد منفی اش برای جهان، باعث ایجاد دگرگونی در نظام آموزشی ایران شود؟ آیا آموزه های کرونا در دوران پساکرونا به مدد سیستم آموزشی ما خواهد آمد یا همان رویکرد سنتی راه خود را ادامه خواهد داد ؟

نیلوفر حامدی