دور باطل مذاکرات برجام و مساله ای که غده سرطانی شده/ چرا مذاکرات وین هر بار به سر خط می رسد؟

تا یک ماه قبل همه بر این گمان بودند که مذاکرات احیاء برجام به پایان رسیده و همه چیز آماده بازگشت آمریکا به این توافق است اما در این مدت، حوادث طوری پیش رفت که همه از احیاء توافق هسته ای ناامید شدند. اما چه شد که چنین اتفاقی افتاد و در طول یک ماه امیدها تبدیل به یاس شد؟

مخالفانِ پیشقراول/ تایید کنگره، مساله ای که تمام نمی شود

هم اکنون هم در آمریکا و هم در ایران مخالفانی جدی و مصمم در مقابل برجام قد علم کرده اند. در آمریکا جمهوری خواهان کنگره اعلام کرده اند به هیچ وجه حاضر نیستند برجام را تایید کنند و در این زمینه هم به جو بایدن نامه نوشته اند (اینجا بخوانید). در ایران هم نمایندگان مجلس اخیرا در نامه ای به رئیس جمهور تاکید کرده اند که کنگره آمریکا باید برجام را به تصویب برساند تا دولت فعلی و آتی آمریکا نتوانند زیر برجام بزنند و از آن خارج شوند.

مساله تصویب برجام در کنگره شاید جدی باشد اما مهم ترین مشکل برجام نیست. حدود یک ماه پیش که بسیاری از تمام شدن کار مذاکرات سخن می گفتند، حرفی از تصویب برجام در کنگره نبود. به نظر می رسد همان موقع نیز طرف ایرانی فشار خود را روی این بند برداشته بود؛ در غیر این صورت، مذاکرات تا این حد پیشرفت نمی کرد تا بسیاری از نهایی شدن آن سخن بگویند. هم طرف ایرانی و هم تیم مذاکره کننده بایدن به خوبی می‌ دانند که کنگره جمهوری خواه آمریکا حاضر نیست برجام را تایید قانونی کند و ادامه حیات برجام تنها به تصمیم رئیس جمهور و تعلیق موقتی تحریم های ساختاری آمریکا بستگی دارد.

مساله سپاه پاسداران؛ نمایش بحران «قدم اول»

اما اگر مساله تصویب کنگره (علی رغم مهم بودن) باعث سقوط مذاکرات و دوری بیش از پیش طرفین نشد، پس چه چیزی چنین وضعی را به وجود آورد؟ به نظر می رسد که مذاکرات برجامی به علت عدم خروج نام سپاه از لیست گروه های تروریستی به بن بست خورده است. قرارگرفتن نام سپاه پاسداران در لیست گروه های تروریستی آمریکا در زمان دونالد ترامپ و در اوج اختلاف ایران و ایالات متحده اتفاق افتاد. بسیاری امیدوار بودند که بعد از تغییر دولت و ورود جو بایدن به کاخ سفید، این مساله نیز حل شود و بایدن حداقل قوانین ضد ایرانی ترامپ را تغییر دهد اما بایدن و تیم مذاکره کننده اش از تصمیمات ترامپ علیه ایران به عنوان یک امتیاز برای مذاکره استفاده کردند و حاضر نشدند این تصمیمات را لغو کنند.

همانطور که قبلا نیز بارها اشاره شده است، مساله اصلی ایران و آمریکا در برجام، مساله «قدم اول» است  ایران تاکید دارد که آمریکا باید قدم نخست را در مذاکرات بردارد چرا که این کشور ابتدا از برجام خارج شده و نقض عهد کرده است؛ در مقابل، آمریکا حاضر نیست دست به چنین اقدامی بزند و آن را نقطه ضعفی در مقابل ایران می بیند. مساله خروج نام سپاه از لیست گروه های تروریستی مورد اعتقاد دولت آمریکا به عنوان یک «قدم اول» مهم توسط ایران به آمریکا پیشنهاد شد اما دولت بایدن حاضر نشد چنین قدمی را بردارد. بر اساس ادعای رسانه های اسرائیلی همانند اورشلیم پست و هاآرتص، اصرار رژیم صهیونیستی باعث چنین تصمیمی توسط بایدن شده است. برخی نیز معتقدند ترس بایدن از جمهوری خواهان کنگره باعث شد او تصمیم بگیرد که نام سپاه پاسداران را از لیست سیاه دولت ایالات متحده خارج نکند. فرقی ندارد علت تصمیم بایدن چه بوده؛ او قدم اول را بر نداشت و بار دیگر مسیر مذاکرات به بلوک سیمانی سفت و محکم خود خورد.

به نظر می رسد که ایران حتی در این مورد نیز انعطاف خاصی نشان داده است. این را از صحبت های اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران می توان به خوبی برداشت کرد. امیرعبداللهیان روز یکشنبه 21 فروردین با انتقاد از نقش آمریکا در مذاکرات هسته‌ای در وین از رئیس‌ جمهوری این کشور خواست تا برای نشان دادن حسن ‌نیت خود «یک مورد از تحریم‌ ها» را با فرمان اجرایی لغو کند. وزیر امور خارجه ایران که در جلسه ستاد هماهنگی روابط اقتصاد خارجی حضور یافته بود، گفت: «اگر آقای بایدن که دائم صحبت از حسن ‌نیت می‌کند، به صراحت یک مورد از تحریم ‌ها را با فرمان اجرایی خود به نشانه  حسن نیت لغو کند.»

این اظهار نظر به خوبی نشان می دهد مساله ایران بیشتر از اینکه لغو یک مورد خاص از تحریم ها و قوانین ضد ایرانی باشد، نشان دادن و بروز فعل «قدم اول» است. این مساله چیزی است که پایگاه خبری یو اس آ تودی نیز در گزارشی به آن اشاره کرده است. آمریکا به عنوان ناقض برجام باید یک قدم عملی و مثبت بردارد تا هم حسن نیت خود را به اثبات برساند و هم نشان دهد که در شکست مذاکرات برجامی مقصر بوده است.

خوشبین باشیم یا بدبین؟

برخی معتقدند که آمریکا حاضر است این قدم را تا جایی که کنگره و جمهوری خواهان را تحریک نکند و چهره یک بازنده را از آمریکا نسازد، بردارد. در همین رابطه، روزنامه واشنگتن‌پست از قول یک مقام‌ دولتی بایدن نوشت که دولت امریکا مذاکره با ایران را کنار نمی‌ گذارد و ممکن است با کمک متحدان اروپایی خود، درباره فرمول قابل‌ قبولی مذاکره کند که مستلزم حذف سپاه از فهرست تروریسم نیست.

با این حال، پیام اخیر بلینکن (وزیر امور خارجه آمریکا) در مورد «خوشبین» نبودن در مورد آینده مذاکرات به خوبی نشان داد که شرایط آنقدرها هم مساعد نیست. به نظر می رسد بعد از چند ماه مذاکره مجددا دو طرف باید بر سر مساله کهنه و قدیمی «قدم اول» مذاکره کنند؛ این در حالی است که تا چند هفته پیش بسیاری معتقد بودند دیگر احتیاج به مذاکره نیست و تصمیمات مربوط به برجام به زودی گرفته می شود. این دور باطل گونه باعث فرسایش و ناامیدی دو طرف شده و به خصوص منجر به تضعیف توان دیپلمات ها می شود و همین امر ممکن است در روند مذاکرات خلل ایجاد کند.

منبع: خبر فوری