بحران سیاسی در عراق/ چرا مقتدی صدر قیام کرد؟

رویداد 24 نوشت: بالاخره پس از ماه‌ها کشمکش و درگیری با «چهارچوب هماهنگی» و خروج از پارلمان، مقتدی صدر به سوی سطحی جدید از درگیری‌های داخلی حرکت کرد؛ درگیری‌هایی که در صورت خارج شدن از کنترل می‌تواند کلید شروع دور جدیدی از جنگ داخلی در عراق با تبعات گسترده داخلی و منطقه‌ای باشد.

پس از انصراف آیت‌الله حائری مرجع تقلید بیت صدر از مرجعیت و سفارش به پیروان خود برای پیروی از آیت‌الله خامنه‌ای، مقتدی صدر نیز طی بیانیه‌ای با انتقاد شدید از گروه‌های شیعی نزدیک به ایران، کناره‌گیری خود از سیاست را اعلام کرد.

صدر که طی سال‌های گذشته مخصوصا بعد از پایان کار داعش در عراق در تلاش برار معرفی خود به عنوان قهرمان مبارزه با فساد در سطح ملی معرفی بود، برای بار سوم طی ده سال گذشته اعلام کرد که از سیاست کناره‌گیری خواهد کرد.

درگیری‌های عراق در کدام مناطق است؟

بدون پرداختن به جزییات اختلافات میان صدر و «جریان هماهنگی» باید توجه داشت که انتشار فایل‌های صوتی منسوب به نوری مالکی رهبر حزب الدعوه و نخست وزیر سابق عراق در مورد صدر را می‌توان یکی از مولفه‌های کلیدی سخت‌تر شدن موضع صدر در برابر چهارچوب هماهنگی دانست.

به هر صورت نتیجه این مسئله هجوم مردم خشمگین و طرفداران صدر به مناطق سیاسی از جمله منطقه سبز بغداد بود که طبق گزارش‌های متتشر تا کنون به زد و خورد‌های مسلحانه در بسیاری از نقاط پایتخت منجر شده است. این در حالی است که حامیان صدر با تصرف کاخ نخست وزیری، کاخ ریاست جمهوری، پارلمان و دفاتر محلی پارلمان در استان‌های شیعه‌نشین دولت را به طور عملی فلج کرده‌اند.

همچنین خبر‌های از زدو خورد میان گروه‌های شبه نظامی طرفدار صدر از جمله سرایا الاسلام و نیز گروه‌های شیعی نزدیک به جمهوری اسلامی ایران از جمله کتائب حزب الله به گوش می‌رسد. همچنین حامیان صدر با هجوم به دفاتر کتائب و سایر گروه‌های وابسته به حشد الشعبی از جمله دفاتر حزب الدعوه و دولت قانون، آن‌ها را به آتش کشیدند.

وضعیت تا آنجا جدی است که تمام پروازهای به مقصد عراق و مخصوصا شهر‌های مرکزی این کشور از جمله بغداد تا اطلاع ثانوی لغو شده است. همچنین خبر از تعطیلی استان‌های مرکزی این کشور در میان است. این در حالی است که مردم از مناطق مرکزی از جمله بغداد و کاظمین در حال فرار به سوی مناطق اقلیم هستند. همچنین از جنوب نیز به خبر می‌رسد که شورای منطقه‌ای جنوب بصره و نیز برخی میدان‌های نفتی جنوبی عراق به دست مخالفان سقوط کرده است. این در حالی است که دو طرف در حال استقرار دادن تسلیحات نیمه سنگین خود در مناطق تحت درگیری هستند و نیرو‌های امنیتی عراق نیز در بحران رهبری هستند. چرا که تاکنون موفق به آرام کردن اوضاع نشده‌اند و اساسا مشخص نیست چه برنامه‌ای به منظور کنترل وضعیت در پیش دارند.

اتفاقات و تحولات امروز عراق به گونه‌ای است که می‌تواند کلید آتش یک جنگ داخلی و منطقه‌ای دیگر را شعله ور کند؛ آتشی که در مجاورت مرز‌های جمهوری اسلامی ایران وضعیت امنیتی منطقه را پیچیده خواهد کرد. این در حالی است که طی ماه‌های اخیر با وساطت دولت عراق و شخص کاظمی نحست وزیر عراق مذاکرات گوناگونی میان جمهوری اسلامی ایران و رقبای منطقه‌ای از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی در جریان بوده است. مسئله‌ای که در صورت از کنترل خارج شدن بحران در عراق می‌تواند خطر از دست رفتن کنترل و دستاورد‌های مذاکرات دیپلماتیک را نیز در پی داشته باشد.

در این میان با تشدید تنش در بحراان عراق قیمت نفت نیز سیر صعودی به خود گرفته است و این موضوع در میان‌مدت و بلندمدت می‌تواند منجر به مداخله ایالات متحده به منظور سامان دادن به ثبات عراق منجر شود. چرا که امروز موفقیت یا پیروزی دولت جو بایدن وابستگی بسیار بالایی به قیمت انرژی در بازار جهانی دارد.

باید توجه داشت که از نقطه نظر نظامی، صدر بدون کمک و مداخله مستقیم خارجی توانایی درگیری همزمان با نیرو‌های امنیتی و ارتش و شبه نظامیان نزدیک به ایران از جمله حشد الشعبی را ندارد و نمی‌تواند به صورت نظامی خواسته‌های خود را در ساختار سیاسی به دست آورد، با این حال نکته مهم درباره جریان صدر این است که این توانایی را دارند که با بهم زدن ثبات ساختاری عراق تهدید بلندمدتی برای بازیگران منطقه‌ای داخلی در بحران عراق ایجاد کند تا توجه آن‌ها را به خواست‌های خود جلب کند. این مسئله مخصوصا با توجه به سفر عمار حکیم به عربستان سعودی و دیدار با ولیعهد قدرتمند این کشور حائز اهمیت است؛ سفری که کمتر از دو هفته قبل صورت گرفت و به نظر می‌رسید که رهبر جریان حکمه در پی کشف موضع عربستان سعودی در صورت خروج عراق از وضعیت باثبات بود.

خواسته‌های مقتدی صدر چیست؟

درباره بحران عراق باید این را گفت که ما فعلا در ابتدای بحران هستیم و باید منتظر تحولات جدیدی باشیم، اما باید توجه داشت که بحران حاضر به دلیل ارتباط وسیع آن با مناطق تحت تسلط کرد‌ها و مناطق سنی‌نشین می‌تواند نقطه شروع بحرانی جدید در محیط امنیتی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران باشد.

به صورت کلی اهداف صدر در اعلام کناره گیری از سیاست را می‌توان در محور‌های زیر خلاصه کرد:

- نشان دادن جدیت خود در امر مباره با فساد

- خرید زمان به منظور سر و سامان دادن به تشکیلات خود بعد از انتخابات سال گذشته

- خرید زمان برای دولت کاظمی

- در تنگنا قرار دادن چهارچوب هماهنگی به منظور موافقت با خواست‌های صدر

اینها مهمترین اهداف صدر در عراق هستند که به نظر می‌رسد در بخش مهمی از آن‌ها تا کنون به موفقیت نسبی دست یافته است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین خواست‌های صدر معرفی خود نه به عنوان یک رهبری دینی بلکه معرفی به عنوان یک رهبر ملی است؛ رهبری که توانایی مدیریت و رهبری جامعه پیچیده را دارد.