در اعتراضات زاهدان چه گذشت؟ / زنان بعد از نماز جمعه به خیابان آمدند

رویداد۲۴ نوشت: این چندمین هفته‌ای است که پس از برگزاری نماز جمعه در زاهدان، اعتراضات مردم انجام می‌شود. ماجرای اعتراضات در استان سیستان و بلوچستان از شایعه تجاوز به یک دختر نوجوان توسط یک نیروی نظامی آغاز شد و به شکلی عجیبی وسعت یافت. این اعتراضات هر هفته در نماز جمعه شهر زاهدان نمود داشت و مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان از معترضان حمایت می‌کرد.

نماز جمعه در زاهدان توسط شیعیان و اهل سنت به صورت جداگانه برگزار می‌شود؛ یکی به امامت مصطفی محامی نماینده ولی فقیه در زاهدان که توسط سیستانی‌ها که عمدتا شیعه هستند و دیگری به امامت مولوی عبدالحمید در مسجد مکی زاهدان که حاضران در آن عمدتا بلوچ و اهل سنت هستند.

از ماجرای مطرح شدن شایعه تجاوز به یک دختر در کلانتری، در نماز جمعه به امامت محامی تقریبا خبری نبود و هیچ صدایی از امام جمعه برنخاست، اما این موضوع در نماز جمعه مولوی عبدالحمید بازتاب بسیار زیادی داشت و او هر هفته روز جمعه تندترین انتقادها را درباره نحوه برخورد با معترضان از تریبون نماز جمعه مطرح می‌کرد.

همپوشانی انتقادهای مولوی عبدالحمید با اعتراضات در ایران پس از درگذشت مهسا امینی به دیده شدن اتفاقات در زاهدان کمک کرد و خود مولوی عبدالحمید نیز به عنوان چهره‌ای خاص در جریان اعتراضات ایران مطرح شد.

واکنش مردم زاهدان به بولتن محرمانه

در چنین شرایطی روز گذشته اعتراضات در زاهدان برای بار دیگر انجام شد؛ اعتراضاتی که البته یک تفاوت عمده با هفته‌های پیش داشت. اول اینکه برای نخستین بار زنان در نماز جمعه اهل سنت شرکت کنند و بنرها و پلاکاردهای اعتراضی نیز در دست داشتند و دوم اینکه در هفته گذشته مجموعه فایل‌های به نام «بولتن‌های محرمانه سپاه» منتسب به خبرگزاری فارس منتشر شده بود که در بخشی از آن نام مولوی عبدالحمید دیده می‌شد.

البته مشخص نیست این بولتن‌ها چقدر واقعی است؛ چه آنکه در آنها ابتدایی‌ترین نکات محرمانه رعایت نشده است؛ از جمله اینکه روی آنها حتی عبارت‌های مربوط به دسته‌بندی‌های اسناد طبقه‌بندی‌شده مثل «سری، به کلی سری، محرمانه و خیلی محرمانه» وجود ندارد، به همین چنین‌ اسنادی شک‌برانگیز است و به سادگی نمی‌توان به جزییات آن اعتماد کرد. با این حال همین محتوای فایل‌های تایید نشده در استان سیستان و بلوچستان بسیار بازتاب داشت؛ مخصوصا آنجا که درباره مولوی عبدالحمید نوشته بود «نمی‌شود او را حذف کرد بلکه باید کاری کرد تا او بی‌اعتبار شود»

این جمله برای مردم زاهدان ناخوشایند بود و خود مولوی عبدالحمید در خطبه‌های نماز جمعه به این مسئله اشاره کرد و گفت: ««اگر شما حکومت و قدرت دستتان بوده، خواست خدا بوده است. اگر هم ما پیش مردم حرمت و محبتی داریم، داد خداوند است. چیزی که خدا بدهد را فقط خودش می‌تواند پس بگیرد. خدا عزت می‌دهد و می‌گیرد. عزت را کسی دیگر نمی‌تواند بگیرد.»

جمعی از مردم زاهدان نیز برای حمایت از مولوی عبدالحمید در نماز جمعه حضور داشتند و به همین دلیل نماز جمعه روز گذشته (۱۱ آذر ۱۴۰۱) بسیار شلوغ‌تر از هفته‌های گذشته بود و تصاویر حضور مردم نشان می‌داد که یک سنت‌شکنی خاص نیز در این هفته انجام شده بود. نباید فراموش شود که حضور جمعیت برای امام جمعه زاهدان صرفا یک حضور تلقی نمی‌شود بلکه حضور گسترده حاضران در نماز جمعه و حتی نحوه خاص ورود مولوی عبدالحمید به مسجد با اسکورت بسیار ویژه برای او یک ابزار قدرت نیز محسوب می‌شود.

بر خلاف نماز جمعه اهل تشیع، بنا به سنت دیرینه اهل سنت زاهدان، زنان در نماز جمعه و مراسم عمومی و حتی اعیاد حاضر نمی‌شوند اما این هفته بعد از نماز جمعه آنها پلاکارد در دست به خیابان آمدند و شعارهای تندی علیه حاکمیت مطرح کردند.

این روزها درباره مسئله زنان و اظهار نظرها و افکار و اندیشه مولوی عبدالحمید، نقدهای بسیار تندی به او شده است و بیشتر نقدها براین نکته استوار است که چگونه یک رهبر دینی درباره آزادی‌های اجتماعی سخن می‌گوید ولی زنان اهل سنت اجازه حضور در نماز جمعه را هم ندارند؛ به همین دلیل منتقدان مولوی عبدالحمید معتقد بودند که حضور زنان در نماز جمعه این هفته، پاسخی به منتقدان بود و اینکه بتواند چهره خود در این موضوع را بازسازی کند.

اعتراض مردم زاهدان

تصور بر این بود که پس از سفر هیات رهبری به زاهدان فضا کمی آرام شود، اما پس از سفر اول که انتقادهای مولوی عبدالحمید به شدت بیشتر شد؛ چنانکه او معتقد بود این هیات حتی از خانواده جان‌باختگان و مجروحان دلجویی نکرده است.

خانواده جان‌باختگان تا این لحظه با توصیه مولوی عبدالحمید، از گرفتن دیه هم سر باز زده‌اند. ظاهرا تصویب شده بود به خانواده هر جان‌باخته ۶۰۰ میلیون تومان دیه پرداخت شود که فعلا آنها قبول نکرده‌اند. مولوی عبدالحمید گفته بود باید تکلیف پرونده «جمعه خونین» زاهدان و خاش مشخص شود زیرا خانواده قربانیان به دنبال مجازات عاملان این کشتار هستند و بخشی عمده آنها پول دیه را نپذیرفته‌اند.

موضوع اعدام نوجوانان در زاهدان از مسائلی بود که نه تنها در استان سیستان و بلوچستان بازتاب داشت، بلکه در کشورهای دیگر هم بازتاب داشت. برخی منابع خبری گفته بودند پس از اعتراضات برای کسانی که حکم اعدام صادر شده، بسیار زیاد بوده و در میان اعدامیان نام دو نوجوان زیر هجده سال هم وجود دارد.

این خبر نخستین بار توسط برخی فعالان بلوچ در انگلستان منتشر شد. آنها نوشته بود برای دو نوجوان که برادر هم بوده‌اند حکم محاربه صادر شده است. علی کریمی وکیل این دو برادر خبر داده بود که «حکم را دادگاه کیفری به ریاست قاضی فیروزی ابلاغ کرده است.»  البته دادستانی استان سیستان و بلوچستان سخنان وکیل پرونده را رد کرده و گفته «نه تنها برای این دو فرد مذکور، بلکه تا امروز برای هیچ جوان و نوجوان زیر ۱۸ ساله‌ای در دادگاه کیفری یک به اتهام محاربه حکم اعدامی صادر نشده است.»

این مسئله البته در تثبیت جایگاه مولوی عبدالحمید اثر بسیار زیادی دارد؛ چه اینکه از یکسو او با پیگیری مسئله «جمعه خونین» در زاهدان و خاش، دست بالا را در برابر حاکمیت پیدا خواهد کرد و دیگر اینکه وقتی پول دیه به جای حکومت، از «منابع مردمی» جمع شود، جایگاه او نیز دستخوش تغییراتی خواهد شد.

معترضان زاهدان چه می‌خواهند؟

اعتراضات در زاهدان تا هفته اول تنها مربوط به ماجرای رخ‌داده کلانتری ۱۶ زاهدان نزدیک به مسجد مکی و اتفاقات رخ‌داده در آن بود اما رفته رفته به اعتراضات کل کشور پیوند خورده و شعارهای دیگری از آن بیرون آمده است؛ چنانکه روز گذشته شعارهای آنها نه درباره مسائل زاهدان که شعارهای انقلابی تندتری بود که تا کنون در آن منطقه مطرح نشده بود و حتی زنان اهل سنت که تا کنون در هیچ تجمعی حضور نداشتند، پلاکاردهایی با شعار «زن زندگی آزادی» در دست داشتند.

پلاکاردهای دیگری که در جریان نماز جمعه ۱۱ آذرماه در زاهدان دیده می‌شد، حاوی شعارهایی از قبیل «ایران خیالت راحت، بلوچستان و کردستان با غیرت پشتت را خالی نخواهد کرد» و «درود بر مولانا عبدالحمید» و ... بود.

اعتراض زنان زاهدان

شعار «زن زندگی آزادی» البته خوشایند حکومت نبود؛ چنانچه مصطفی محامی امام جمعه اهل تشیع زاهدان به آن واکنش داد و آن را فریب بزرگ خواند. او بدون آنکه اسمی از مولوی عبدالحمید بیاورد، او را به دورویی متهم کرد و گفت: «کسانی که در سابقه خود بیشترین دیکتاتوری در حق زن را داشته و سرتا پا ظلم هستند شعار عدالت و آزادی زن را سر می‌دهند.» مقصود محامی از این جمله، مولوی عبدالحمید بود که سه زن دارد.

همچنین محمدجعفر منتظری دادستان کل کشور نیز هشدار تندی به مولوی عبدالحمید داد و گفت: «اون آقایی که در سیستان و بلوچستان نشسته و خودشان برای زن هیچ حرمتی قائل نیست، امروز سنگ حمایت از زن را به سینه می‌زند.»

به جز مخالفت‌های کلامی، درگیری‌هایی هم در زاهدان رخ داده است. برخی منابع از شلیک گاز اشک‌آور برای متفرق کردن جمعیت معترض سخن می‌گویند. در فیلم‌هایی که بعد از نماز جمعه منتشر شده، مشخص است که درگیری‌ها زیاد بوده اما اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد که هیچ کسی کشته نشده است.

البته به جز زاهدان در چابهار، ایرانشهر و خاش نیز تصاویری از تجمعات مردم منتشر شده است. یک کانال تلگرامی به نام «رصد بلوچستان» هم که اخبار آن منطقه را پوشش می‌دهد تصویری از یک هلی‌کوپتر نظامی در چابهار منتشر کرده است.

واکنش دولت به اعتراضات در سیستان و بلوچستان

دولت برای کاهش اعتراضات البته تصمیماتی گرفته است؛ از جمله اینکه امتیازهایی به مردم سیستان و بلوچستان بدهد که تا کنون داده نشده است؛ روز گذشته احسان خاندوزی وزیر اقتصاد گفته به هر خانوار در این استان، ۴۰۰ دلار سهمیه واردات و صادرات برای هر هفته داده می‌شود. همچنین دیرکرد‌های مالیاتی سال‌های گذشته کسبه در استان بخشیده خواهد شد و نیمی از فضای بازارچه مرزی میلک در اختیار خرده فروشان منطقه قرار خواهد گرفت.