4 بحران خطرناک در سیاست خارجی ایران

قاسم محبعلی، دیپلمات در یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: کشورهایی مثل عربستان سعودی و شاید امارات متحده عربی که تهران روابط خوبی با آنها ندارد، طبیعی است که از وضعیت بحرانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران خرسند باشند و حتی خودشان بخشی از تلاش‌هایی باشند که به همراه امریکا، اروپا و اسراییل ایران را هر چه بیشتر در جامعه جهانی منزوی کنند. طبیعی است که تهران باید نگران این باشد که این وضعیت هر چه بیشتر باعث تضعیف موقعیت ایران در منطقه و از دست رفتن منافع ملی ایران شود.

سیاست خارجی ایران تحت تاثیر چند مساله حالت بحرانی پیدا کرده‌ و گرفتار وضعیت خاصی شده است:

1. موضوع مذاکرات احیای برجام است که توقف آن باعث تشدید وضعیت بحرانی در سیاست خارجی ایران شده است.

2. موضوع سیاست خاورمیانه‌ای جمهوری اسلامی ایران است، نوع نگاه ایران به مسائل خاورمیانه، به مساله موجودیت اسراییل و روابط با کشورهای عربی عامل دیگر مشکلات در سیاست خارجی کشور است.

3. مسئله دیگر که به‌ شدت در بحرانی شدن سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذاشته، مساله همراهی ایران با روسیه در جنگ اوکراین است که اروپایی‌ها را به‌طور کامل از ایران دور کرد و در کنار امریکا و اسراییل قرار داد.

4. اعتراض‌های ایرانیان در داخل و خارج از کشور است.

این چند مساله با هم پیوسته است. امکان‌پذیر نیست بدون اینکه ما مناسبات‌مان را با امریکا و اروپا بهبود ببخشیم و چهار مساله‌ای را که نام بردم حل و فصل کنیم، انتظار داشته ‌باشیم که روابط ما با کشورهای منطقه بهبود پیدا کند. امنیت منطقه خلیج فارس و خاورمیانه با امنیت اروپا و امریکا و امنیت بین‌المللی به هم پیوسته است و وقتی که هر طرفی، چه بین‌المللی و چه منطقه‌ای نگران امنیت باشد، این مجموعه بین‌المللی برای حفظ امنیت خودش فعال می‌شود.

در حال حاضر امنیت و منافع تعدادی از کشورهای منطقه و جهان با امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در تعارض قرار گرفته است و باید این تعارض از راه دیپلماتیک حل و فصل شود.

اگر این تعارض از لحاظ دیپلماتیک حل و فصل نشود، شاید شاهد نوع دیگری از راهکارها برای حل و فصل آن باشیم که قاعدتا هزینه‌های بالایی هم برای ما و هم برای طرف‌های مقابل خواهد داشت.

به نظر نمی‌رسد که ایران در منطقه جز حکومت بشار اسد، دوست دیگری داشته‌ باشد. حتی عراق هم اتحاد استراتژیک و راهبردی با امریکا دارد و در تلاش است که روابط خود را با بقیه کشورهای عربی هم بهبود ببخشد؛ علاوه بر این هیچ یک از مسائل باقیمانده حقوقی فیمابین تهران و بغداد، به خصوص مساله معاهده ۱۹۷۵ بین ایران و عراق احیا نشده است.

اگر تهران فکر می‌کند که دوست منطقه‌ای‌اش در این شرایط سوریه است که سوریه خودش در شرایط بحرانی قرار دارد و نمی‌تواند کمک حال ایران باشد. اگر قدرت‌های دیگر مانند روسیه و چین مدنظر ایران هستند که روسیه خودش بر اثر اشتباه راهبردی که ولادیمیر پوتین در تجاوز به اوکراین انجام داد، خودش اکنون گرفتار است.

چین هم ملاحظات خاص خودش را دارد. سفر اخیر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور به چین نشان داد که چینی‌ها احتیاط‌های لازمه را دارند. پکن تمام احتیاط‌ها را در بیانیه مشترکی که بین روسای جمهور ایران و چین منتشر شد، رعایت کرد؛ این بیانیه کاملا با بیانیه‌هایی که رییس‌جمهور چین با عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس امضا کرد، تفاوت‌های آشکاری دارد و نوع انتخاب چین را در سیاست‌های منطقه‌ای‌اش نشان می‌دهد.