مروری بر احکام روزه در سفر؛
مسافران نوروزی در چه حالتی می توانند روزه بگیرند؟
اگر مسافر قبل از ظهر مسافرت خود را شروع کند، روزه‌اش باطل است، ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار کند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار کرد، کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود.
خبر فوری نوشت: امسال ایام ماه مبارک رمضان همزمان شده با تعطیلات نوروزی و به همین دلیل، بسیاری از افراد و شهروندان به علت سفرهای نوروزی مجبورند روزه خود را شکسته و بعد از بازگشت به وطن خود روزه بگیرند. سوالات شرعی در رابطه با احکام نماز و روزه مسافر بسیار است. در این گزارش قصد داریم مروری اجمالی بر این موضوع داشته باشیم.
بر اساس نظر و رای غالب مراجع تقلید، اگر سفر یک مسافر شرایط زیر را داشته باشد، باید نماز خود را شکسته بخواند و روزه هم نگیرد:
سفر او از حیث مسافت نباید کمتر از هشت فرسخ باشد، به عبارت دیگر حداقل باید چهار فرسخ فاصله مبدأ تا مقصد او باشد. هشت فرسخ در حدود ۴۳ کیلومتر است.
از اول مسافرت، قصد پیمودن مسافت هشت فرسخی را داشته باشد.
قبل از رسیدن به حداقل مسافت شرعی (چهار فرسخ) از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت کامل شرعی بر نگردد.
سفرش در اثنای پیمودن مسافت شرعی، با رسیدن به وطن یا مکانی قطع نشود که قصد اقامت ۱۰ روزه در آنجا دارد.
سفرش اشکال شرعی نداشته باشد؛ مثلا برای کار حرام سفر نکند.
مسافر از افرادی که محل زندگی ثابتی ندارند، نباشد؛ مانند کوچ‌نشینان.
شغل او مسافرت نباشد؛ مانند رانندگان یا شغلش در سفر نباشد مانند کسی که محل زندگی و شغل او دو شهر متفاوت است.
به حد ترخص برسد؛ حد ترخص روزه به مسافتی کمتر از مسافت شرعی اطلاق می‌شود. در این مسافت فرد روزه دار باید روزه خود را باز کرده و نمازش را شکسته بخواند. در واقع، برخی از علمای شیعه حد ترخص را به جایی که صدای اذانی از آنجا به گوش نرسد و یا شهر یا روستایی در آن نزدیکیها دیده نشود، اطلاق میکنند.
اگر مسافر قبل از ظهر مسافرت خود را شروع کند، روزه‌اش باطل است؛ ولی قبل از رسیدن به حد ترخص نمی‌تواند افطار کند و اگر قبل از رسیدن به حد ترخص افطار کرد، کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان بر او واجب می‌شود. کفاره افطار عمدی روزه ماه رمضان عبارت است از غذا دادن به شصت فقیر یا دو ماه (شصت روز) روزه گرفتن که باید یک ماه تمام آن و حداقل یک روز از ماه دوم آن پی‌در‌پی باشد و اگر بقیه ماه دوم پی‌در‌پی نباشد، اشکال ندارد.
اکنون مروری بر مهم ترین سوالات شرعی مربوط به احکام روزه در سفر می پردازیم و این مساله را از سه منظر آیت الله سیستانی، آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی بررسی می کنیم:
آیت الله سیستانی
برای دیدن والدینم از دبی به ایران آمدم و فقط ۸ روز مرخصی دارم الان منزل ابوی هستم آیا روزه بگیرم یا نه؟
پاسخ: اگر شهر پدرتان زادگاه شما نباشد نماز شما شکسته وروزه صحیح نیست و همچنین اگر زادگاه شما باشد ولی از زندگی در آنجا اعراض کرده باشید.
فاصله بین دو شهر قبلا مسافت شرعی بوده و اکنون به سبب وسعت شهرها شک داریم که مسافت شرعی باقی مانده یا کمتر شده است. حکم چیست؟
پاسخ: اگر مسافر از یکی از دوشهر به دیگری احراز نکند که سفرش به مقدار مسافت شرعی است حکمش تمام است.
مسافرت در ماه رمضان برای روزه دار چه حکمی دارد؟
پاسخ: مانعی ندارد ولی اگر مسافرت برای فرار از روزه باشد مکروه است و کافی است بعد از ماه مبارک برای هر یک روز یک روز قضا کند و کفاره ندارد.
حکم روزه مستحب در سفر چیست؟
پاسخ: روزه در سفر مشروع نیست، ولی چنانچه روزه قضا نداشته باشد در غیر از ماه رمضان می تواند نذر کند که روزه مستحب را در سفر بگیرد.
با توجه به اینکه مسافر می تواند در چهار مکان مقدس که در رساله عملیه ذکر گردیده نماز را تمام بخواند آیا شامل روزه هم می شود؟ به عبارتی مسافر می تواند در مکه مکرمه و یا مدینه منوره بدون قصد ده روز، روزه بگیرد؟
پاسخ: شامل روزه نمی شود.
من در تهران زندگی می کنم و دانشجو در اسلامشهر هستم و در روزهای ۴ شنبه و ۵ شنبه به آنجا می روم می خواستم بدانم که آیا روزه من درست است یا خیر؟
پاسخ: بنابر احتیاط واجب هم باید روزه را بگیرید و هم قضا کنید.
اگر کسی در ماه مبارک رمضان قبل از ظهر از سفر به وطن خود رسیده و در سفر هیچ کاری که مفطر روزه باشد انجام نداده است فقط یک سیگار کشیده روزه آن روز را بگیرد؟
پاسخ: بنابر احتیاط واجب بقیه روز را رجاء قصد روزه کند و همچنین بنا بر احتیاط واجب بعداً آن را قضا کند
اگرشخص روزه دار بعد از ظهر حرکت کند و روز بعد قبل از اذان ظهر برسد روزه او در این دو روز چه حکمی دارد؟
پاسخ: روزه در روز اول صحیح است و در روز دوم درسفر نیت روزه نکند تا وقتی که قبل ازظهر به وطن خود برسد که آنجا نیت روزه بکند بشرط اینکه در سفر مفطری مرتکب نشده باشد.
معیار در بلاد کبیره بودن یک شهر چیست و آیا تهران از بلاد کبیره است؟
پاسخ: معیار صدق عرفی است نه تقسیمات کشوری. بنا براین اگر در عرف یک شهر بزرگ به حساب می آید حکم شهر بزرگ را دارد و معیار در شهر بزرگ این است که انتقال از یک سوی آن به سوی دیگر سفر بر آن صدق کند واگر چنین باشد ابتدای محاسبه مسافت آخر محله سکنای شما است و این معیار در مورد تهران وجود ندارد.
آیت الله خامنه ای
آیا مسافر نبودن جزئی از شرط های درستی روزه است؟
پاسخ: بله، فردی که مسافر است نمی تواند روزه بگیرد
شخصی که از روی عمد یکی کار هایی که روزه را باطل می کند انجام دهد آیا بعد آن می تواند به مسافرت برود، آیا این کار کفاره را بر او واجب می کند، مثلا در خواب جنب شود و با آن حالت از خواب بیدار شود و با علم به این قضیه پیش از اذان صبح نه غسل و نه تیمم نکند و تصمیم بگیرد که برای روزه گرفتن به مسافرت برود؟
پاسخ: خیر دادن کفاره از او برداشته نمی شود. فقط قصد مسافرت یا تصمیم ان هنگام شب دلیل بر این نیست که کفاره بر او واجب نشود بلکه کفاره بر ذمه او است که باید انجام دهد.
اگر فردی به علت ادامه دار شدن عذر مانند مسافرت تا ماه رمضان بعدی نتواند روزه هایش را قضا کند، چه وظیفه ای دارد؟
پاسخ: فقط قضای روزه ها را انجام دهد و کفاره ای لازم نیست بدهد، البته بنا بر احتیاط هم کفاره و هم قضای روزه ها را انجام دهد.
به چه کسی مسافر می گویند؟
پاسخ: فردی مسافر به حساب می آید که نمازش را شکسته بخواند اگر فرد مسافری ده روز در جایی که مسافرت کرده قصد ماندن دارد یا اینکه مسافرت کردن شغل او به حساب می آید، در این دو حالت روزه گرفتن بر او واجب است.
شخصی که قصد مسافرت دارد، حکم روزه او چه قبل از ظهر و چه بعد از ظهر چگونه است؟
پاسخ: اگر فردی که قصد مسافرت دارد، بعد از اذان ظهر بخواهد به سفر برود، باید روزه آن روز را به اتمام برساند و روزه او درست است اما اگر قصد دارد پیش از اذان ظهر سفر کند روزه او باطل می شود.
اگر مسافر پیش از اذان ظهر به وطن بر گردد یا جایی که قرار است ده روز در آنجا بماند حکم روزه او چیست؟
پاسخ: اگر پیش از ظهر باشد و هیچ کدام از مبطلات روزه را انجام نداده باشد باید نیت روزه کند و روزه آن روز را به جا بیاورد، اما اگر مبطل روزه را انجام داد، باید این روز را قضا کند اما چنانچه بعد از ظهر رسید نمی تواند روزه آن روز را انجام دهد.
آیا مکلف می تواند برای فرار از روزه به مسافرت برود؟
پاسخ: جایز است این کار را انجام دهد اگر چه بهتر بر آن است که این کار را انجام ندهد الا اینکه برای کار خیر یا کاری که لازم و ضروری باشد.
اگر فردی به علت سفر چند روز، روزه ماه رمضان را انجام نداده، اما نمی داند چند روز در سفر بوده، حال وظیفه او چیست؟
پاسخ: اگر شخص شک دارد که مثلا پنج روز بوده یا شش روز ملاک را پنج روز قرار بدهد و پنج روز روزه قضا انجام بدهد.
آیت الله مکارم شیرازی
آیا می‌توان در مسافرت روزه گرفت؟
پاسخ: شخصی که می‌خواهد مسافت شرعی (21/5 کیلومتر) را طی کند و اذان ظهر را در شهر یا روستای محل زندگی خود یا حد ترخص آن یا جایی که بخواهد حداقل ده روز بماند نباشد مسافر بوده و نباید روزه بگیرد و به‌طور کلّى در هر موردى که نماز شکسته است روزه را باید ترک کرد و درجایی که نماز را باید تمام بخواند (مانند کسى که شغلش مسافرت است و یا در محلّى قصد ماندن ده روز کرده) باید روزه را بگیرد.
مسافرت در ماه رمضان چه حکمی دارد؟
پاسخ: مسافرت در ماه رمضان حرام نیست، ولى اگر براى فرار از روزه باشد مکروه است.
آیا می‌توان روزه‌ی نذر را در سفر به‌جا آورد؟
پاسخ: اگر نذر روزه کند ولى روز آن را معیّن نسازد نمی‌تواند آن را در سفر به‌جا آورد، حتّی اگر نذر کند در سفر روزه بگیرد یا فلان روز را روزه بگیرد خواه در سفر باشد یا در حذر، این نذر هم اشکال دارد.
روزه گرفتن در سفر عمره که به ده روز نمی‌انجامد چه حکمی دارد (چون نماز در آنجا کامل است)؟
پاسخ: روزه را در سفر نمی‌توان انجام داد حتی در مکه و مدینه مگر اینکه قصد ده روز کند و سه روز روزه مستحبی در مدینه یک استثناء است.
اگر مسافر قبل از ظهر به‌جایی برسد که قصد توقف ده روز دارد، آیا می‌تواند روزه بگیرد؟
پاسخ: هرگاه مسافر پیش از ظهر به‌جایى برسد که قصد ده روز توقّف دارد، چنانچه کارى که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد باید روزه بگیرد و اگر انجام داده باید بعداً قضا کند و مستحب است باقیمانده آن روز را امساک نماید، ولى اگر بعدازظهر وارد شود نمی‌تواند روزه بگیرد.
اگر مسافر قبل از ظهر به وطن برسد، وظیفه‌ی او در مورد روزه چیست؟
پاسخ: هرگاه مسافر پیش از ظهر وارد وطن شود، چنانچه کارى که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد باید روزه بگیرد و اگر انجام داده باید بعداً قضا کند و مستحب است باقیمانده آن روز را امساک نماید، ولى اگر بعدازظهر وارد شود نمی‌تواند روزه بگیرد.
اگر فرد روزه‌دار قبل از ظهر سفر نماید، روزه‌ی او چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر پیش از ظهر مسافرت نماید روزه‌اش باطل است، ولى قبل از آن‌که به حدّ ترخص برسد نمی‌تواند روزه را افطار کند و اگر پیش از آن افطار کند کفّاره بر او واجب است (منظور از حدّ ترخص جایى است که صداى اذان شهر را نشنود، یا به‌جایى برسد که ازنظر مردم شهر پنهان گردد).
چنانچه فردی فراموش نماید که روزه در سفر باطل است یا فراموش کند مسافر است و روزه بگیرد، روزه‌ی او چه حکمی دارد؟
پاسخ: هرگاه فراموش کند مسافر است، یا فراموش کند که روزه مسافر باطل است و در این حال روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب باید روزه را قضا کند.
چنانچه فردی در مسافرت روزه گرفته است ولی حکم را نمی‌دانسته است، روزه‌ی او چه حکمی دارد؟
پاسخ: کسى که اصلاً نمی‌داند روزه مسافر باطل است اگر در سفر روزه بگیرد روزه‌اش صحیح است، ولى اگر در بین روز مسئله را بفهمد روزه‌اش باطل می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید