دیپلماسی ایران بعد از پایان دولت شهید رئیسی/ رابطه ایران با ترامپ به چه سمت و سویی می رود؟

تحولات سیاسی برجسته ای پیش رو است. در داخل، ممکن است ریاست دو قوه از سه قوه تغییر کند.

دولت شهید رئیسی تا انتخابات 8 آذر در راس امور خواهد بود و بعد از آن، جای خود را به دولتی جدید خواهد داد. مجلس دوازدهم تا چند روز دیگر به جای مجلس یازدهم می نشیند و ممکن است رئیس آن نیز تغییر کند. همچنین، مجلس خبرگان رئیس و اعضاء جدید خود را شناخت. در خارج از کشور نیز تغییراتی در حال رخ دادن است. مهم ترین تغییر در آمریکا رخ خواهد داد.

رقابت های انتخاباتی 2024 آغاز شده و تا چند ماه آینده انتخابات نهایی برگزار می شود. امکان پیروزی دونالد ترامپ جمهوری خواه و تغییر دولت در واشنگتن زیاد است و ممکن است کاخ سفید ساکن جدیدی را به خود ببیند. از آن سو، پادشاه عربستان سعودی بیمار است و ممکن است تا کمتر از یک سال دیگر از دنیا رفته و جای خود را به محمد بن سلمان بدهد.

در این شرایط، بسیاری نگران آینده دیپلماسی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها هستند. البته برخی معتقدند سیاست خارجی ایران با تغییر دولت ها و مجلس تغییر نخواهد کرد و فقط نحوه اجرای آن متغیر خواهد بود. اما نباید از خاطر برد که اولا، سیاست های کلی هر دولتی متفاوت از دولت دیگر است و برای مثال، سیاست خارجی دولت روحانی و دولت شهید رئیسی تفاوت بسیار زیادی با هم داشتند و ثانیا، نحوه اجرای فرامین کلی و سیاست های اصلی نیز می تواند بر ماهیت دیپلماسی یک کشور تاثیر بگذارند.

شهید حسین امیرعبداللهیان مسئول ارشد دستگاه دیپلماسی دولت شهید ابراهیم رئیسی بود. بسیاری امیرعبداللهیان را یک دیپلمات عملگرا می دانند. او سالها در وزارت امور خارجه کار کرده و به خصوص، نحوه تعامل با کشورهای عربی غرب آسیا را بلد بود. به همین دلیل، با وجود عدم پیشرفت در گفتگوهای ایران و آمریکا و حل مناقشات هسته ای در طول وزارت او، رابطه ایران و کشورهای عربی بسیار خوب شد. ایران و عربستان روابط خود را از سر گرفتند. مشکلات ایران و امارات کاهش یافت.

رابطه ایران و کویت، ایران و قطر و ایران عمان بهبود یافت. رابطه دیپلماتیک ایران و مصر پس از سالها قطع رابطه از سر گرفته شد و شاید اگر عمر شهید امیرعبداللهیان قد می داد، شاهد از سرگیری روابط ایران و بحرین نیز می بود. حسین امیرعبداللهیان در طول جنگ غزه، تعامل زیادی با سران کشورهای عربی داشت و توانست تا حدی مانع از پیوستن آنها به جبهه اسرائیل شود.

از آن سو، اقدامات دیپلماتیک او در طول تنش ایران و اسرائیل و عملیات «وعده صادق» آنقدر مثمرثمر بود که بتواند مانع از ورود متحدان عربی اسرائیل به جنگ شود. در نهایت، در روز عملیات وعده صادق فقط کشور اردن به موشک ها و پهپادهای ارسالی ایران شلیک کرد.

اکنون نگرانی بسیاری از تحلیلگران این است که به جای حسین امیرعبداللهیان دیپلمات هایی روی کار بیایند که نه نحوه تعامل با کشورهای عربی را دانسته و نه قادر به ارتباط با دیپلمات های اروپا و آمریکا باشند.

امیرعبداللهیان یک سیاستمدار عملگرا بود که در فرامین و ساختارهای کلی سیاست خارجه دخالت نمی کرد و ادعایی هم در این زمینه نداشت. اما با این حال، او یک دیپلمات بود که «فن» دیپلماسی را می شناخت و به دلیل تجربه زیادش در عرصه روابط منطقه ای توانست حداقل رابطه سیاسی ایران و کشورهای عربی را بهبود ببخشد.

اکنون نگرانی بسیاری از تحلیلگران این است که به جای حسین امیرعبداللهیان دیپلمات هایی روی کار بیایند که نه نحوه تعامل با کشورهای عربی را دانسته و نه قادر به ارتباط با دیپلمات های اروپا و آمریکا باشند. نباید فراموش کرد که پرونده هسته ای ایران هنوز به طور کامل حل نشده و تنش های آژانس و ایران روز به روز بیشتر می شود. تروئیکای اروپایی نسبت به مساله هسته ای ایران و گزارش های گروسی حساس شده اند و اگرچه دولت بایدن در حال انفعال به سر می برد اما بعید نیست بعد از پایان کارزار انتخاباتی و پیروزی احتمالی در رقابت ها، تغییر رویه دهد.

مساله مهم تر تغییر دولت آمریکا است. اگر بایدن در انتخابات نوامبر شکست بخورد و ترامپ به جای او به قدرت برسد، دنیا وارد دوره جدیدی می شود. بسیار محتمل است که با پیش گرفتن سیاست تقابلی از سوی ترامپ و بازگشت «تحریم های حداکثری» کشورهای عربی متحد آمریکا نیز تغییر رویه داده و مانند دهه 90 تنش های سیاسی خود با ایران را زیاد کنند.

روابط ایران و عربستان و امارات و ... هنوز استوار نیست و با ایجاد یک تنش جدی، فرو می پاشد. در این شرایط، فعالیت دیپلمات های عملگرا و فعال در دستگاه دیپلماسی ایران ضروری است و می تواند آینده ایران را تغییر دهد.

این مساله می تواند بر انتخابات ریاست جمهوری تیرماه تاثیر فراوانی داشته باشد. نامزدها باید برنامه ای مشخص و روشن برای آینده دیپلماسی ایران داشته باشند. آنها باید خود را برای هر احتمالی آماده کرده و نحوه تعامل با کشورهای عربی، آمریکای بایدن یا ترامپ و اروپا را دانسته  و در تبلیغات خود نیز به صورت روشن تشریح کنند. این مساله می تواند آینده اقتصادی و سیاسی ایران را تعیین کند و احتمالا از نظر رای دهندگان هوشمند مورد غفلت قرار نخواهد گرفت.

منبع: خبر فوری