شکست نتانیاهو در واشنگتن؛ ترامپ هم‌پیمان دیروز، مذاکره‌کننده امروز با تهران
در دومین سفر غیرمنتظره بنیامین نتانیاهو به آمریکا، نه‌تنها رؤیای تحمیل سیاست‌های تل‌آویو بر پرونده هسته‌ای ایران به شکست انجامید، بلکه ترامپ نیز با عبور از مدل مطلوب اسرائیل، از گفت‌وگوی مستقیم با تهران سخن گفت. این سفر پرحاشیه، که همزمان با تشدید تحولات در غزه، تعرفه‌های گمرکی و رقابت منطقه‌ای با ترکیه انجام شد، بیش از آنکه نمایانگر قدرت‌نمایی صهیونیست‌ها باشد، نشان‌دهنده فروپاشی یکی از آخرین امیدهای لیکود برای اثرگذاری بر کاخ سفید بود.
«شکست نتانیاهو در بن‌بست ترامپ» بهترین عبارت برای توصیف دستآوردهای سفر نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن است! در حالی که نتانیاهو با دور زدن حکم بازداشت دادگاه بین‌المللی کیفری راهی مجارستان شده بود تا برای سران اتحادیه اروپا نمایش «قدرت» داشته باشد، ناگهان رسانه‌های آمریکایی خبر از سفر غیرمنتظره وی به ایالات متحده دادند. در جریان این سفر پرونده‌های ایران، غزه، آینده نظم منطقه، جلوگیری از فروش جنگنده‌های اف -۳۵ به ترکیه و مهار نفوذ این کشور در سوریه و در نهایت تعرفه‌های وضع شده بر کالای اسرائیلی مورد بحث قرار گرفت.
نکته کلیدی آن است که در جریان دیدار دوجانبه نتانیاهو- ترامپ، این‌بار خبری از همراهی رئیس جمهور جمهوری‌خواه آمریکا نبود و ترامپ سعی داشت تا خواسته‌های خود را در قالب «دیکته» به نتانیاهو تحمیل کند. از عدم تعهد نسبت به اجرایی کردن مدل توافق لیبی در پرونده اتمی ایران تا تایید ضمنی حفظ فعالیت‌های صلح آمیز اتمی تهران در کنار «نه» رئیس جمهوری آمریکا در خصوص تعرفه وضع شده بر اسرائیل را می‌توان نشانه‌های شکست رهبر افسانه‌ای حزب لیکود در کاخ سفید برای تغییر بازی به نفع اسرائیل دانست!
با فرا رسیدن فصل بهار، مناقشه ایران و آمریکا وارد مرحله تازه‌ای شده است. اظهارات اخیر رافائل گروسی دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص توان بالقوه ایران برای ساخت ۶ یا ۷ سلاح اتمی را می‌توان بازی این نهاد بین‌المللی در زمین بازی واشنگتن و احتمال صدور گزارش فصلی سوگیرانه علیه ایران دانست. این گزارش می‌تواند دستآویزی برای تروئیکای اروپایی جهت فعال کردن مکانیزم ماشه تا اکتبر ۲۰۲۵ و بازگشت ایران ذیل بند هفتم منشور سازمان ملل باشد. همزمان در میدان غرب آسیا در حالی که اسرائیل بر پرونده‌های غزه، لبنان و سوریه تمرکز دارد، سنتکام در دفع تهدیدات مقاومت یمن، عراق و در نهایت ایران به کمک رژیم آمده است. در این میان مهم‌ترین نماد مناقشه میان ایران با آمریکا- رژیم صهیونیستی را می‌توان پرونده اتمی ایران دانست. پس از امضای سند اجرایی بازگشت کمپین «فشار حداکثری» علیه تهران، دونالد ترامپ با استخدام ادبیاتی دوپهلو از میل به توافق با ایران و در عین تهدید نظامی جمهوری اسلامی سخن می‌گوید. در این معادله نتانیاهو و متحدان راست گرای وی امیدوارند تا از طریق حمله نظامی مشترک یا توافق سیاسی یک‌طرفه بتوانند برنامه اتمی ایران را یکبار برای همیشه نابود کنند! با توجه به موارد فوق در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد به بررسی موارد مورد بحث در جریان دومین سفر نتانیاهو به واشنگتن بپردازیم.
دومین سفر نتانیاهو به واشنگتن
روز دوشنبه هفتم آوریل ۲۰۲۵ نتانیاهو به همراه هیاتی عالی‌رتبه از بوداپست راهی واشنگتن شد تا برخی پرونده‌های مهم دوجانبه و منطقه‌ای را به صورت مستقیم با مقامات آمریکایی در میان بگذارد. مناقشه اتمی ایران، تغییر نظم خاورمیانه، آینده اداره و بازسازی غزه و در نهایت تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای اسرائیلی از جمله موضوعات مورد بررسی هیات‌های اسرائیلی و آمریکایی بودند. این سفر در زمانی حساس انجام شد و به نظر می‌رسد تحولات جاری در منطقه غرب آسیا را در ماه‌های آینده تحت تاثیر قرار دهد. اساساً هر زمان که مقامات ارشد اسرائیلی مانند نخست وزیر، وزیر جنگ یا وزیر خارجه این رژیم راهی آمریکا می‌شوند، اتفاقاتی نامطلوبی برای منطقه خاورمیانه و بازیگران حاضر در آن طرح ریزی می‌شود. سفر کوتاه اما جنجالی نتانیاهو به واشنگتن اما به نظر می‌رسد لزوماً مطابق میل صهیونیست‌ها پیش نرفته است.
مذاکره بر لبه پرتگاه!
در خصوص مدل مذاکراتی میان ایران و آمریکا در دوران ترامپ الگوهای متعددی بیان شده اما به نظر می‌رسد مدل «لبکه پرتگاه» بیش از سایر الگوها توصیف کننده وضعیت جاری میان تهران- واشنگتن باشد. در مدل لبه پرتگاه (Brinkmanship) بازیگر «الف» از طریق تهدید و تشدید فشار بر بازیگر «ب» سعی دارد تا طرف مقابل را تا آستانه پرتگاه جنگ سوق دهد. هدف از چنین سیاستی رسیدن به نقطه جنگ نیست بلکه تلاشی برای تحمیل شروط سخت‌گیرانه بر طرف مقابل با کمک گرفتن از عنصر «اجبار» و «ارعاب» است. فهم چنین الگویی است که می‌تواند دستوکار تیم مذاکره کننده ایرانی (عراقچی- تخت روانچی) را در برابر تیم مذاکره کننده آمریکا مشخص کند.
نتانیاهو اما دستورکار متفاوتی را در پرونده ایران دنبال می‌کند. باراک راوید خبرنگار آکسیوس که عمدتاً اخبار مربوط به فلسطین اشغالی و روابط خارجی اسرائیل را پوشش می‌دهد مدعی شد که نخست وزیر اسرائیل در دیدار با مقامات آمریکایی مدل مطلوب خود برای مذاکره با ایران را «خلع سلاح لیبی» عنوان کرده است! همچنین رهبر حزب لیکود امیدوار است با سواستفاده از حضور ترامپ در کاخ سفید بتواند مسیر برنامه موشکی- فضایی- منطقه‌ای ایران را نیز به عقب بازگرداند و حتی نابود کند! تنها ساعاتی پس از انتشار این اخبار ترامپ در اتاق بیضی شکل کاخ سفید رسماً اعلام کرد که به دنبال برنامه ریزی برای مذاکره مستقیم میان مقامات ایرانی- آمریکایی در عمان است! به گفته دستگاه وزارت خارجه ایران نماینده تهران در این مذاکرات عباس عراقچی و در سوی مقابل استیو ویتکاف نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه خواهد بود. روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز به نقل از سه مقام ایرانی مدعی شده است که اگر گفتگوهای غیرمستقیم در عمان همراه با احترام و سازنده باشد، ممکن است گفتگوهای مستقیم میان دو طرف آغاز شود!
برخلاف شکست نتانیاهو در پرونده ایران اما به نظر می‌رسد وی توفیقاتی نسبی در پرونده آینده غزه و اشغال کامل آن به دست آورده است. پس از دیدار مکرون، السیسی و عبدالله دوم، رهبران کشورهای فرانسه، مصر و اردن در تماس تلفنی با ترامپ نظر مخالف خود را با تغییر وضعیت غزه و انتقال جمعیت فلسطینی آن اعلام کردند. در پاسخ به این نظر مخالف به نظر می‌رسد ترامپ همسو با نتانیاهو قصد دارد تا مقدمات اشغال کامل این باریکه و در نهایت الحاق آن به سرزمین‌های اشغالی را فراهم آورد. همراهی ترامپ با نخست وزیر کنونی اسرائیلی یادآور سیاست دولت نخست وی در همراهی با اسرائیل در ماجرای به رسمیت شناختن اشغال بلندی‌های جولان و انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس است. این امکان وجود دارد تا اوانجلیک‌های اطراف ترامپ و سایر جمهوری خواهان همسو با اسرائیل عملیاتی شدن ایده «اسرائیل بزرگ» را در دستورکار قرار داده و به دنبال الحاق کامل کرانه باختری و نوار غزه برخلاف قطعنامه‌های شورای امنیت باشند. نکته کلیدی آن است که در شرایط کنونی جهان عرب و قدرت‌های تعیین کننده مانند ایران، ترکیه و مصر با این موضوع موافقت نکرده و تهدید کردند که چنین اقدامی ممکن است منجر به خیزش سراسری امت اسلامی علیه منافع آمریکا و رژیم صهیونیستی شود.
حذف تعرفه‌های اسرائیل در بن‌بست ترامپ
تنها یک روز قبل از اعلام رسمی تعرفه‌های جدید آمریکا بر تجارت خارجی با کشورهای مختلف، بتصلائیل اصموطریچ وزیر دارایی اسرائیل و رهبر حزب دست راستی «صهیونیسم مذهبی» با انتشار اعلامیه رسمی اعلام کرد که تعرفه واردات کالاهای آمریکایی در دوران ترامپ به صفر درصد کاهش پیدا کرده است. این موضوع زمینه سود ۱۱ میلیارد دلاری را برای صادرکنندگان آمریکایی فراهم می‌کرد. در واکنش به این تصمیم دونالد ترامپ و تیم اقتصادی وی نه تنها تعرفه‌ها بر کالای اسرائیلی را کاهش نداد بلکه با اعلام وضع تعرفه ۱۷ درصدی زلزله‌ای در میان سیاست مداران صهیونیست ایجاد کرد. در جریان کنفرانس خبری رهبران آمریکا و اسرائیل در اتاق بیضی شکل کاخ سفید، ترامپ صراحتاً از کمک سالانه ۴ میلیارد دلاری به اسرائیل گفت و اعلام کرد که به دلیل حمایت مالی از رژیم بعید است تغییری در میزان تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای اسرائیلی اعمال شود. چهره عصبانی نتانیاهو در جلسه با ترامپ را می‌توان مهم‌ترین سند برای توصیف شکست پروژه کاهش تعرفه‌های وضع شده بر محصولات صادراتی اسرائیل به ایالات متحده دانست.
واکنش رسانه‌های اسرائیلی
سفر غیرمنتظره نتانیاهو به آمریکا اما بازتاب‌های مختلفی در رسانه‌های عبری داشت که فصل مشترک تمام آنها را می‌توان «غافل‌گیری» نخست وزیر اسرائیل در برخورد با دونالد ترامپ دانست. به عنوان مثال روزنامه دست راستی اسرائیل هیوم وابسته به خانواده ادلسون که به صورت رایگان در فضای مطبوعاتی فلسطین اشغالی منتشر می‌شود، صراحتاً اعلام کرد که نتانیاهو از مذاکرات میان ایران و آمریکا اطلاع کافی نداشته است! البته این مقام اسرائیلی در ادامه افزود که دولت نتانیاهو از این موضع غافل‌گیر نشده زیرا از قبل آنها از تمایل دولت ترامپ برای امتحان گزینه دیپلماسی در قبال تهران آگاهی داشتند. «تایمز اسرائیل» نیز اعلام رسمی مذاکرات (مستقیم) ایران و آمریکا در حضور نتانیاهو را امری تحقیر کننده برای نخست وزیر اسرائیل دانست. در سوی مقابل برخی رسانه‌های عبری نزدیک به کابینه نتانیاهو مدعی شدند که سفر نخست وزیر اسرائیل به آمریکا در زمان کنونی به معنای احترام گذاشتن آمریکایی‌ها به آنها برخلاف دوران اوباما و مذاکرات برنز- صالحی در مسقط است. این روزنامه افزود که شوک و عصبانیت در چهره افراد هیئت اسرائیلی در واشنگتن به وضوح دیده می‌شد.
«تایمز اسرائیل» نیز سفر نتانیاهو به کاخ سفید را ناامید کننده خواند. این رسانه با استناد به ادعای مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا توسط ترامپ، سفر مذکور را نامید کننده توصیف کرد. نیو دیمور سخنگوی یائیر لاپید رئیس مخالفان کابینه رژیم صهیونیستی نیز در واکنش به نیمه کاره این سفر گفت که رسانه‌های اسرائیل باید حقیقت را همان‌گونه که هست به مردم بگویند؛ این یکی از تحقیرآمیزترین دیدارها برای یک نخست‌وزیر اسرائیل در تاریخ بود که به تحقیر اسرائیل مقابل دوربین‌های زنده و شکست کامل اسرائیل منجر شد و حتی تعرفه‌های گمرکی نیز کاهش نیافت. وی افزود ترامپ از نتانیاهو فقط به‌عنوان یک گلدان تزئینی برای مشروعیت‌بخشی به مذاکرات با ایران استفاده کرد.
ناکامی نتانیاهو در ایجاد تنش میان واشنگتن- آنکارا
دیگر موضوع مورد بحث میان نتانیاهو و ترامپ را می‌توان اظهارات وی در خصوص تهدید ترکیه و عدم فروش جنگنده‌های اف -۳۵ به آنکارا دانست. به گزارش «میدل ایست آی» به نقل از دو مقام ارشد غربی، بنیامین نتانیاهو در حال فشار آوردن به مارکو روبیو وزیر امور خارجه آمریکا برای مسدود کردن فروش جنگنده‌های اف -۳۵ به ترکیه است. وی همچنین نگرانی‌های خود را درباره افزایش نفوذ ترکیه در سوریه ابراز کرد. پیش از این نیز نتانیاهو سعی داشت تا با کمک آمریکا حوزه نفوذ ترکیه در سوریه را؛ به ویژه در مناطقی جنوبی محدود کند.
اظهارات مثبت و همدلانه ترامپ نسبت به اردوغان را می‌توان نوعی دهن کجی نسبت به نتانیاهو دانست. در حالی که نخست وزیر اسرائیل قصد داشت تا ترکیه را تبدیل به مسئله امنیتی واشنگتن در شرق مدیترانه کند، رئیس جمهور آمریکا در خصوص اردوغان گفت که وی مرد بسیار قوی و باهوشی است. به او (اردوغان) گفتم تو کاری را انجام دادی که هیچکس در ۲۰۰۰ سال انجام نداده است، تو کنترل سوریه را به دست گرفتی! وی در ادامه با اعلام آمادگی برای میانجی‌گری میان ترکیه- اسرائیل گفت که اگر نتانیاهو با اردوغان مشکلی دارد باید آن را حل کند! چنین اظهاراتی به معنای آن است که رئیس جمهور فعلی آمریکا قصد ندارد تا برخلاف دوره نخست ریاست خود بر کاخ سفید تمام تخم مرغ‌های سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا را در سبد یک یا دو کشور بگذارد، بلکه می‌خواهد در نظم سیال منطقه غرب آسیا به حداکثری سازی منافع ملی آمریکا بپردازد.
بهره سخن
آنچه چیزی که تا امروز می‌توان درباره آن قضاوت نسبی داشت آن است که ایران و آمریکا به دنبال تغییر وضع موجود و آغاز فصلی جدید در روابط دوجانبه هستند. در این میان اسرائیل و لابی حامی آن در واشنگتن سعی دارند تا این فصل جدید را مبتنی بر تنش فزاینده طرح ریزی کنند و در صورت امکان دو طرف را به سمت تقابل مستقیم نظامی هدایت کنند.
ایران آشکارا اعلام کرده که هیچ گاه مذاکره در شرایط فشار و نابرابر را نمی‌پذیرد، اما برای حل‌وفصل اختلاف‌ها آمادگی دارد، از سوی دیگر نیز به نظر می‌رسد که دولت آمریکا نیز به علت نگرانی از پیامدهای غیرقابل‌پیش‌بینی افزایش تنش‌ها با ایران تمایل به میز مذاکره یا دیپلماسی دارد. حرکت به سمت گزینه افزایش سطح تنش یا کاهش آن وابسته به اراده و میزان حسن نیت طرف آمریکایی است.
به عبارت دیگر امروز توپ در زمین ترامپ است و باید وی و تیم سیاست خارجی او ثابت کنند که در صورت رفع هرگونه نگرانی در خصوص برنامه اتمی ایران حاضر به دادن امتیازات معنادار همچون رفع تحریم‌ها هستند یا خیر؟ امروز با توجه به یکپارچگی جمهوری خواهان در کنگره و دولت به نظر می‌رسد که فرصت منحصر به فردی برای لغو تحریم‌های اولیه و ثانویه ایران ایجاد شده که می‌تواند بخش جدی از تخاصم میان تهران- واشنگتن را تبدیل به بخشی از فصول کتاب تاریخ کند! در عین حال نباید از سنگ اندازی دولت نتانیاهو غافل شد و باید منتظر اقدامات غیرسازنده آنها در جریان مذاکرات احتمالی در عمان باشیم.
منبع: مهر
دیدگاه تان را بنویسید